Fayzieva mavluda xudayarovna shaxsda psixologik himoya mexanizmini shakllantirishning ijtimoiy-etnik asoslari

Seminar mashg‘uloti: 3.2. Shaxslararo munosabatlarda konstruktiv psixologik himoyadan foydalanish (6 soat)
Muhokama qilish uchun savollar:
1. Shaxslararo munosabatlarda psixologik himoyalanishning konstruktiv va destruktiv strategiyalari: tasniflash uchun asoslar.
2. Shaxslararo o‘zaro munosabatlardagi qarama-qarshilik, manipulyatsiya, hayratlanish va h.k. holatlarda qo‘llaniladigan psixologik himoya texnologiyalari.
O‘z-o‘zini tayyorlash uchun topshiriq:
Shaxslararo munosabatlarda uchraydigan psixologik himoyaning konstruktiv va destruktiv ko‘rinishlaridan misollar tanlash.
Laboratoriya ishlari rejasi
Laboratoriya ishi: 1.1. Shaxsning psixologik himoya qilish tizimini diagnostik tadqiqoti (4 soat)
Maqsad: psixologik himoya tizimini belgilovchi shaxs xususiyatlarini bilish.
Mashg‘ulotning mazmuni:
- shaxsning psixologik himoya tizimini metodikalar majmuasi yordamida o‘rganish dasturini ishlab chiqish.
- Plutchik-Kelerman-Konte so‘rovnomasi-psixologik himoya tizimi va uning alohida mexanizmlari namoyon bo‘lishi umumiy ko‘rsatkichlarini aniqlash;
- eng oddiylikdan-yetuklikgacha qo‘llaniladigan himoya mexanizmlari kriteriyasini tahlil qilish; koping-strategiya ko‘rsatkichi-qiyinchiliklarni bartaraf etish va ularning konstruktivligi darajasini baholash;
- shaxsning muhim qirralari – o‘zini-o‘zi baholash, o‘zini-o‘zi hurmat qilish, o‘zini-o‘zi nazorat qilish va faollik psixologik himoyaning samaradorligini ta’minlovchi ko‘rsatkichlar sifatida.
Diagnostik tadqiqot natijalarini qayta ishlash, talqin qilish, tahlil qilish, umumlashtirish, yakuniy ilmiy xulosa va tavsiyalarni ilgari surish.
Laboratoriya ishi: 3.1. Shaxsda konstruktiv psixologik himoyaning shakllanishi (12 soat).
Maqsad: Shaxsning psixik resurslariga tayanib psixologik himoya mexanizmlarini shakllantirish.
Mashg‘ulotning mazmuni: asosiy hissiy holatlarni yengish usullarini, psixologik himoya mexanizmlarining hosilalari: g‘azab, quvonch, qo‘rquv, qayg‘u bilan taqqoslash. "Men" ijobiy qiyofasini taqdim etish usullari. O‘z-o‘zini boshqarish usullari: ruhiy faollikni tartibga solish, tartibga solishning hissiy-irodaviylik darajasi, shaxsiy hayotning motivatsion tarkibiy qismlarida o‘z-o‘zini boshqarish, shaxsni mu’tadil tartibga solish. Bundan tashqari, psixologik himoya qilishning konstruktiv usullarini shakllantirish uchun ishlatiladigan zarur mashqlar.
Mashq qilish "film qahramoni" maqsad: xatti-harakatlarda psixologik himoya mexanizmlarining diagnostikasi. Ishtirokchilarga uchta guruhga bo‘linib, Videomagnitofon va televizor yordamida namoyish etilgan kino qahramonlari xulq-atvor tiplaridan dominant himoya mexanizmlarini o‘rganish taklif qilindi. Taqdimotchi bir guruhga 1-2 daqiqa davom etgan mashhur filmlardan parchalar ko‘rsatdi, so‘ngra taqdim etilgan psixologik himoya mexanizmlarini aniqlashni so‘radi va ishtirokchilar qanday tashxis qo‘yganliklarini tasvirlab berdilar.
Quyida kinofilmlardan keltirilgan qahramonlar xulq-atvorini ifodalovchi parchalar respondentlar uchun rag‘batlantiruvchi material sifatida yordam berishi mumkin:
- Shurik ("operatsiya “i" va Shurikning boshqa sarguzashtlari") – repressiya;
- Ippolit ("taqdirning hazillari” yoki “qushday yengil buling")-almashtirish;
- shifokor ("Sevgi formulasi") – ratsionalizatsiya;
- qo‘rqoq ("Kavkaz asirasi") – regressiya;
- Bo‘ratino ("Bo‘ratino sarguzashtlari") – rad etish;
- Samoxvalova ("O‘zi haqida roman") – proyeksiya;
- Diana ("It doim e’tibordan nari") – giperkonpensatsiya;
- Kalugina ("Xizmat romantikasi") – kompensatsiya.
Mashq qilish "Hissiy holat" maqsad: shaxsning himoya xulq-atvorini tahlil qilish, umidsizlik yoki ikkilanish holatiga tushganda shaxsning javob berish xususiyatlarini aniqlash.
Mashq S. Rozensveygning N. V. Tarabrina tomonidan qayta ishlov berilgan chizmalarida aks etgan vaziyatlarni aniqlash testlari ikki asosiy guruhga bo‘lingan.
1. Har qanday qarama – qarshilikni yuzaga keltiruvchi, obyektni o‘rganishda tushkunlikka tushadigan "to‘siqlar" mavjudligi, so‘z, fikr yoki boshqa narsalarni chalkashtirib yuboruvchi holatlarning borligi. Bu 16 holat ko‘rinishlarini o‘z ichiga oladi. № 1,3, 4, 6, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 18, 20, 22, 23, 24.
2. Vaziyat "ayblovlar". Shu bilan birga, mavzu ayblov obyekti sifatida xizmat qiladi. Bunday holatlar 8ta holatda ifodalanadi: rasmlar № 2,5, 7, 10, 16, 17, 19, 21.
Talabalarga o‘zlari va sheriklari uchun tegishli vaziyatda xatti-harakatlar strategiyasini tanlash taklif qilindi. Keyin javoblar refleksiv hukmlar bilan taqqoslangan (yekstrapunitiv, intropunitiv, impunitiv), bahs-munozaralarda ishtirokchilarning xatti-harakatlarining konstruktivligi taqqoslandi.
1. Ekstrapunitiv reaksiyalar [E] - reaksiya tashqi ta’sir sababli yuzaga kelib, umidsizlikka tushish shaklida, umidsizlik vaziyati tashqi olam yoki jonli va jonsiz atrof-muhit bilan bog‘liqligi, yoki bu vaziyat boshqalarga (boshqa shaxsga) tajovuz sifatida qo‘llanilayotganligi his etiladi.
2. Intropunitiv reaksiyalar [I] - subyektlarning reaksiyasi ko‘proq o‘ziga yo‘naltirilgan bshladi, bu vaziyatni (agressiyani) tuzatish uchun mas’uliyatni o‘z zimmasiga oladi yoki o‘zi uchun qulay bo‘lgan imkoniyatlarga tayanadi, o‘zini aybdor deb hisoblaydi.
3. Impunitiv reaksiyalar [M] - bezovta qiluvchi vaziyatlar sodir bo‘lganda, subyektlar tomonidan bu holat uchun hech kimning aybi yo‘qligi yoki o‘z-o‘zidan tuzatilishi mumkin bo‘lgan narsa sifatida ahamiyatsiz deb qaraladi, faqat uni kutish yoki yechimini topish uchun o‘ylash kerak (aybdorlik hissi).
Mashq 3 ta mashg‘ulot davomida amalga oshiriladi va dinamikasi tahlil kilib boriladi.