Феъл сыз туркуми

5. ORTTIRMA NISBAT. 
Orttirma nisbatda, birinchidan, sub'yekt o'z harakatini boshqa bir 
sub'yektning ta'siri, tazyiqi natijasida bajarilishini ifodalaydi. Bunday holda ikkita 
sub'yekt bo'lib, asosiy sub'yekt vositali to'ldiruvchi, ikkinchi darajali sub'yekt esa 
ega sifatida qo'llangan bo'ladi. Masalan: Zulfiya ko'ylagini chevarga tikdirdi. 
Bunda asosiy sub'yekt, ya'ni harakatni bajaruvchi shaxs (chevar) to'ldiruvchi, 
ikkinchi darajali shaxs (Zulfiya) ega vazifasida qo'llanilgan ikkinchi darajali 
sub'yektning harakati ancha umumiy, mavhum bo'ladi. Masalan: O'qituvchi bizga 
yangi kitoblar ko'rsatdi. Ko'rish harakati bunda to'ldiruvchi (biz) tomonidan 
bajarilgan bo'lib, ega (o'qituvchi) ko'rish harakatining bajarilishida ta'sir qiluvchi 
vositadir. Ikkinchi holatda esa, faqat bir sub'yekt mavjud bo'lib, uning harakati 

---

7 
ob'yektga o'tadi: U kitob keltirdi kabi. Orttirma nisbat fe'l negizlariga quyidagi 
qo'shimchalarni qo'shish bilan yasaladi: 
a) oxiriga unli yoki y, r undoshlari bo'lgan negizlarga -t qo'shimchasini 
qo'shish bilan. Masalan: uxla-t, qisqar-t, ko'pay-t kabi; 
b) oxirida jarangsiz undosh bo'lgan bo'g'inli negizlarga, shuningdek, ko'p 
bo'g'inli negizlarga -tir qo'shimchasini qo'shish bilan: toptir, ayttir, undir kabi; 
d) oxirida sh, ch, t undoshlari bo'lgan negizlarga -ir qo'shimchasini 
qo'shish bilan: ichir, tushir, qaytar kabi; 
e) oxirida undosh tovush bo'lgan ba'zi bir bo'g'inda negizlarga -ar 
qo'shimchasini qo'shish bilan: chiqar, qaytar kabi; 
f) oxirida k, m undoshlari bo'lgan ba'zi negizlarga -iz qo'shimchasini 
qo'shish bilan: oqiz, tomiz kabi; 
g) oxirida undosh tovush bo'lgan ba'zi bir negizlarga -kaz, -qaz, -