Феъл сыз туркуми

Eslatma: III shaxsdagi -di qo'shimchasi yaqin o'tgan zamon fe'lidagi -di 
bilan shakllangan bo'lib, ularning tarixi ham ma'nosi va vazifalari ham boshqa-
boshqadir. 
Ol-di formasidagi -di (-dik, -duk) qo'shimchasidan tuzilgan, ammo ol-ib-di 
formasidagi -di esa -dir qo'shimchasining qisqargan shakli bo'lib, bu qo'shimcha 
turur (durur) so'zidan kelib chiqqan. 
4. O'tgan zamon davom fe'li nutq so'zlanib turgan paytdan ilgari davomli 
bo'lgan yoki takrorlanib turgan ish-harakatni ifodalaydi: Quyosh g'uborsiz porlar 
edi. (O.) 
O'tgan zamon davom fe'li ikki xil bo'ladi. 
1. Doimiy harakat yoki holatni bildiruvchi o'tgan zamon davom fe'li. U 
ma'lum vaqt tushunchasi bilan chegaralanmagan davomiylikni ifodalaydi. 
Masalan: Nigora tinimsiz kitob o'qir edi. Fe'lning bu formasi -r (-ar) qo'shimchasi 
bilan yasalgan kelasi zamon sifatdoshiga edi to'liqsiz fe'lini tuslab biriktirish bilan 
yasaladi. 
Birlik.
Ko'plik. 
I shaxs yoz-ar edim
yoz-ar edik 
II shaxs yoz-ar eding 
yoz-ar edingiz 
III shaxs yoz-ar edi
yoz-ar edi (lar) 
2. Aniq jarayonni bildiruvchi o'tgan zamon davom fe'li o'tgan zamondagi 
ma'lum bir vaqtida yoki ikkinchi bir ish-harakat paytida yuz berib turgan ish-

---

11 
harakatni, aniq jarayonni ifodalaydi. Sen u payt uxlayotgan eding. Ish kundan-
kunga avjiga chiqmoqda edi. Fe'lning bu formasi quyidagicha yasaladi: 
a) -yotgan qo'shimchasi yordamida yasalgan hozirgi zamon sifatdoshiga 
edi to'liqsiz fe'lini tuslab biriktirish bilan. 
Birlik.
Ko'plik. 
I shaxs yoz-a-yotgan edim 
yoz-a-yotgan edik 
II shaxs
yoz-a-yotgan eding 
yoz-a-yotgan edingiz 
III shax yoz-a-yotgan edi
yoz-a-yotgan edi (lar) 
b) -moqda qo'shimchasiga edi to'liqsiz fe'lini tuslab biriktirish bilan 
Birlik.
Ko'plik. 
I shaxs o'qi-moqda edim
o'qi-moqda edik 
II shaxs o'qi-moqda eding
o'qi-moqda edingiz 
III shaxs o'qi-moqda edi o'qi-moqda edi (lar) 
5. O'tgan zamon maqsad fe'li. Nutq so'zlanib turgan paytdan ilgari 
bajarilishi maqsad qilingan, ammo voqe bo'lmagan ish-harakatni ifodalaydi: 
Kitobni kutubxonadan olmoqchi edim. Shuning uchun kutubxonaga boradigan 
edim.
O'tgan zamon maqsad ma'nosi quyidagicha ifodalanadi:
a) –moqchi qo'shimchasiga –edi to'liqsiz fe'lini tuslab biriktirish bilan:
Birlik.
Ko'plik. 
I shaxs
bor-moqchi edim
bor-moqchi edik 
II shaxs bor-moqchi eding
bor-moqchi edingiz 
III shaxs bor-moqchi edi
bor-moqchi edi (lar) 
b) –digan qo'shimchasi yordamida yasalgan kelasi zamon sifatdoshiga –
edi to'liqsiz fe'lini tuslab biriktirish bilan:
Birlik.
Ko'plik. 
I shaxs
yoz–a–digan edim 
yoz–a–digan edik 
II shaxs yoz–a–digan eding 
yoz–a–digan edingiz 
III shaxs yoz–a–digan edi
yoz–a–digan edi (lar)