FəNN: makroiQTİsadiyyat

Müqayisəli üstünlük nəzəriyyəsinə görə ticarət əla-qələrini zə­ruri edən şərtlərdən biri də rayonlar arasında is-tehsal şərtləri ilə bağlı meydana çıxan fərqlərdir. Hər bir ölkə özünə lazım olan bütün məh­sulların hər birindən az miqdarda olsa da istehsal olunmasını təşkil edə bilər. Lakin həmin məhsullardan bəzilərinin istehsalına daha çox xərc sərf oluna və onların dəyəri həddindən çox yüksək ola bilər. Bu isə o deməkdir ki, məhsulların istehsalı, bu ölkə üçün iqtisadi cəhətdən sərfəli deyildir.
Beynəlxalq ticarətin əsas prinsiplərini Avropa və Amerikanın timsalında, məsələn, yemək şeyləri ilə paltarın mübadiləsində nümayiş etdirmək olar. Amerika geniş tor-paq sahələrinə, təbii ehtiyatlara malik olsa da, iş qüvvəsi və kapital sarıdan korluq çəkir. Avropada, əksinə, kapital və əmək ehtiyatları boldur, torpaq sahələri isə azlıq edir. Belə bir şəraitdə nə etmək lazımdır?
D.Rikardonun hələ 1817-ci ildə bu suala verdiyi ca-vab bey­nəl­xalq miqyasda ixtitsaslaşdırmanın səmərəliliyinin isbat olun­du­ğunu göstərir. Bu, məhz müqayisəli üstünlük və ya müqayisəli istehsal xərcləri nəzəriyyəsinin nailiyyətidir. D.Rikardo məsələnin həllini sadə­ləşdirmək üçün iki ölkə və yalnız iki şərti məhsul – ərzaq və paltar gö­türmüşdür. O, bü-tün istehsal xərclərini şərti olaraq yalnız iş vaxtı ilə ifadə etmiş, azad ticarətin mövcudluğunu, ehtiyatların bir-birini tam əvəz etməsinin mümkünlüyünü, nəqliyyat xərcləri və texniki dəyişik­liklərdə, əmək haq­qının səviyyəsində ölkələr arasında fərqin olmadığını göstərmiş, (lakin istənilən kon-kret şəraitdə zəruri dəyişikliklər etmək mümkündür) və nəti-cədə Amerika və Avropa arasında ticarətin qar­şılıqlı fayda verdiyini isbat etmişdir. Bu ilkin şərtlər beynəlxalq ti­carətin əsas inkişaf prin­sip­lərini aşkara çıxarmaq üçün lazım olmuş-dur. Lakin onların bəzilərinin dəqiqləşdirilməsinə ehtiyac vardır və deməli mü­qayisəli üstünlük nəzəriy­yəsi çatış-mazlıqlardan xali deyildir.
Məlum olduğu kimi, bir sıra sahələrdə istehsalın ge-nişlən­di­ril­məsi son hədd xərclərinin artması ilə əlaqədardır. Odur ki, bu və ya di­gər bir məhsulun hər sonrakı vahidinin istehsalı baha başa gəldi­yin­dən bu, bütün məhsul istehsalı artımından imtina olunmasını tələb edir. Bu qanunauyğun-luq özünü hasilat sənayesində daha əyani şəkildə göstə­rir. Belə ki, zəngin və əlverişli ərazilərdə yerləşən yataqların eh-tiyatı azal­dıqca, ehtiyatı az və işlənməsi çətin olan yataq-ların istis­marına meyl ar­tır. Deməli, əmtəə istehsalının art-masının xərclərin art­masına sə­bəb olması ixtisaslaşdırma qarşısında müəyyən hədd qoyur. Və nəticə­də bu, belə bir və-ziyyətə gə­ti­rib çıxarır ki, əksəriyyət hallarda müqa­yisəli üs­tünlüyə malik olan ölkələrdə tam ixtisaslaşdırma mümkün olmur. Bu, D.Rikardonun mü­qayisəli üstünlük nəzəriyyəsi-nin başlıca çatışmaz cə­hətidir.
D.Rikardonun vəfatından sonra onun bu nəzəriyyəsi bey­nəl­xalq əmək bölgüsü və dünya ticarəti sahəsində, bir sıra onilliklər ər­zində demək olar ki, yeganə nəzəriyyə olaraq qalmışdır.