FəNN: makroiQTİsadiyyat

3. Qlobal iqtisadi problemlərin həll olunmasında elmi- texniki tərəqqinin rolu.


Elmi-texniki inqilab dəniz məkanının malik olduğu böyük ehti­yatlardan istifadə etmək üçün geniş imkanlar açmışdır. Lakin bu sahə­də texnika və texnologiya üçün böyük məbləğdə kapital tələb edilməsi bir sıra ölkələr, xüsusilə də inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün dünya okeanı sərvətlərindən, energetika, xammal və bioloji ehtiyat­lardan isti­fadə olunmasını çətinləşdirir. Ona görə də dünya okeanı ehti­yatların­dan istifadə etmək üçün böyük məbləğdə vəsaitin səfərbərliyə alınması ön plana çəkilir. Bunsuz bu sahədə geniş miqyaslı işlərə başlamaq və onları inkişaf etdirmək mümkün deyildir.
Kosmosun fəth olunmağa başlanması bir tərəfdən, bu sahədə insan fəaliyyəti üçün geniş imkanlar açmış, digər tərəfdən isə ondan dinc məqsədlər üçün istifadə olunmasını zəruri etmişdir. Məsələn, peyk əlaqələrinin səmərəliliyi ha-mıya məlumdur. Bundan başqa, aparılan tədqiqatlar göstə-rir ki, çəkisizlik şəraitində məhsul istehsalı üçün orbital fab-rik və zavodların istismarı, kosmosun energetika ehtiyat-larından isti­fadə edilməsi imkanları da realdır. Müxtəlif ölkələrin səylərinin bir­ləşdirilməsi kosmik tədqiqatların və eksperimentlərin nəticələrindən müxtəlif məqsədlər, birinci növbədə biologiya, təbabət, hava xidməti, iqlimin, geoloji işlərin, kənd təsərrüfatının, dünya okeanının imkan­larının öyrənilməsi üçün istifadə edilir.
Beləliklə, qlobal problemlər bir-birilə sıx əlaqədar-dır və on­ları təcrid olunmuş şəkildə həll etmək olmaz. Bu problemləri bəşəriyyət birgə səylə həll etməlidir. Bu isə öz növbəsində bütün ölkələr arasında çoxtərəfli əməkdaşlığın genişləndirilməsini, beynəlxalq əmək bölgü­sü­nün daha da dərinləşməsini zəruri edir.
Müasir dövrdə təbiətlə cəmiyyət arasında və eləcə də beynəlxalq aləmdə ölkələr arasında əmələ gələn ziddiyyətlərin həll edilməsi üçün elmi- texniki tərəqqinin mühüm rolu vardır.
Hazırda elmi- texniki inqilab və onun nəticələridən hərtərəfli istifadə olunması sayəsində elm, ictimai istehsalın inkişafının aparıcı amilinə çevrilmişdir. Bu baxımdan yeni cisim, maddə və materialların yaradılması, yeni enerji mənbələrinin aşkar edilməsi, resursların işlədilməsinin və qorunmasının yeni sistemlərinin formalaşması, istehsalın mütərəqqi formalarının yaradılması, onun texnoloji cəhətdən modelləşdirilməsi, kimyalaşdırma və biologiya ilə dərin əlaqələrin yaradılması , ixtisaslaşdırılması, ictimai əmək bölgüsünün dərinləşməsi, kompüterləşdirilməsi, kosmosun və dünya okeanının istifadəyə verilməsi və s. istiqamətlərdə ictimai istehsalın inkişafına təsir edir.
Müasir elmi- texniki inqilaba aşağıdakı amilləri aid etmək olar:

• 
  elmin bilavasitə məhsuldar qüvvəyə çevrilməsini;
  
• 
  ictimai əmək bölgüsünün get- gedə dərinləşməsini;
  
• 
  məhsuldar qüvvələrin bütün ünsürlərinin keyfiyyətcə yeniləşməsini;
  
• 
  informasiyanın iqtisadi və sosial əhəmiyyətinin yüksəldilməsi və kommunikasiya vasitələrinin geniş şəbəkəsinin yaradılmasını və s.
  

Onu da deməliyik ki, dünya miqyasında ekoloji şəraitin dəyişilməsinə təsir göstərən amillər içərisində əsas yeri texnika tutur.
Alimlər hal- hazırda və sonrakı dövrdə inkişaf perspektivlərini müəyyən edərkən, bu inkişafın strateji istiqamətlərini, elmi- texniki tərəqqi əsasında sosial- iqtisadi inkişafın sürətləndirilməsini, cəmiyyətin həyatının bütün tərəflərinin təkmilləşdirilməsi yollarını göstərmişlər.
İndi alimlər dünya miqyasında və milli çərçivədə cəmiyyətin sosial- iqtisadi inkişafının əsas istiqamətlərini işləyib hazırlayarkən qarşıda duran ümdəzifələri seçib ayırırlar.
Bura daxildir: Təbiətin mühafizəsi tədbirlərinin səmərəliliyinin yüksəldilməsi, aztutumlu və tullantısız texnoloji proseslərin geniş tətbiq edilməsi, təbii ehtiyatlardan, xammaldan, materiallardan tamamilə və kompleks halda istifadə olunmasını təmin edən , ətraf mühitə zərərli təsir edən və ya bu təsiri əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilən kombinasiyalı istehsalatların meydana gəlməsi və onların inkişafının təmin edilməsi. Bundan başqa cəmiyyətdə torpaqlardan səmərəli istifadə olunmalı, su ehtiyatlarının, bitki və heyvanlar aləminin mühafizəsi gücləndirilməlidir.

1

2

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

2

3

1

1

1

1 Конверэенсийа- латынjа «конвергере» сюзцндян эютцрцлмцшдцр вя «йахынлашма», «ейниляшмя» мянасыны верир.

1 Мянбя: Индикативное планирование: теория и пути совершенствования.
СПб., 2000, с.38-39.

1 ОПЙС – Орелрсъас Привате Jнвестмент Ъорпоратион.

1 Парадокс – щамы тяряфиндян гябул едилмиш доьру фикирлярля, елми мцд­дяаларла дцз эялмяйян, йахуд да саьлам мцщакимяйя зидд олан гярибя фи­кир, инанылмаз шей де­мякдир.

2

3 Параметр – щяр щансы бир амилин бу вя йа диэяр хассясини эюстярян кя­мий­йят кими баша дцшцлцр.

1

1

1

2 Мировая экономика на рубеjе XXI века: сборник обзоров. М.,1994, с. 29.

1

1 СДР вя йа хцсуси явязетмя щцгугу ("Спеъиал дривинэ риэщтс") – бей­нял­халг ещтийат активидир. Емиссийасы БВФ тяряфиндян щяйата кечирилир вя юл­кяляр арасында онларын квоталарына уйьун олараг бюлцнцр. БВФ-нин мц­дирляр шурасында щяр юлкянин 250 сяси цстяэял юз нормасынын щяр 100 мин СДР-и цчцн бир сяси вар. СДР мадди формада мювъуд дейилдир, йалныз мяр­кязи банкларын щесабларында, щямчинин БВФ-нин хцсуси щесабында мц­щасибат гейдляри шяклиндя якс етдирилир. СДР-дян тядийя балансындакы кя­сири, щабеля БВФ-я вя башга юлкяляря олан борълары юдямяк цчцн истифадя олу­нур.

1 Бу барядя ХХХЫЫ фясилдя ятрафлы бящс олунмушдур. Бурада йалныз тиъа-рят балансы иля валйута мязянняси арасындакы ясас мягамлар тящлил олунур.