FəNN: makroiQTİsadiyyat

Mövzu 13: Dünya ticarəti və tədiyyə balansı.( 2 saat)

Plan

1. Dünya ticarəti haqqında nəzəriyyələr.

2. Dünya ticarətinin əsas cəhətləri və quruluşu.

3. Dünya əmtəə bazarında qiymətlərin əmələ gəlməsi.

4. Tədiyə balansı, onun tərtib olunması və tənzimlənməsi.

5. Xarici ticarət siyasəti və onun həyata keçirilməsi mexanizmi.

1. Dünya ticarəti haqqında nəzəriyyələr.
Müasir dövrdə ölkələrin dünya ticarətində fəal iştirak etmələri bir sıra səbəblərlə əlaqədardır. Belə ki, dünya tica-rəti ölkədə mövcud olan iqtisadi ehtiyatlardan, elm və texni-kanın ən yeni nailiyyətlərindən istifadə olunmasına, iqtisa-diyyatda çox qısa müddətdə struktur dəyi­şik­likləri aparıl-masına, əhalinin tələbatının daha yaxşı ödənilməsinə im­kan verir. Bununla əlaqədar olaraq beynəlxalq ticarət nəzəriyyə­lə­rinin öyrənilməsi böyük maraq doğurur.

Başlanğıcını klassik ingilis siyasi iqtisadından alan beynəlxalq ticarət nəzəriyyələri dünya iqtisadi fikrinin inkişafı ilə birlikdə bir sıra mərhələlərdən keçmişdir. Lakin buna baxmayaraq onun başlıca mə­sələləri aşağıdakılardan ibarət olaraq qalır:

• 
  Beynəlxalq əmək bölgüsünün əsasını nə təşkil edir?
  
• 
  Hansı beynəlxalq ixtisaslaşma ayrı-ayrı ölkələr və regionlar üçün daha sərfəlidir və daha çox fayda verir?
  
• 
  Dünya ticarətində ölkənin rəqabət qabiliyyəti hansı amillərlə müəyyən edilir?
  

Bütün bunlar, şübhəsiz ki, ölkəmizin indiki inkişaf mər­hə­lə­sin­də bizim üçün də aktualdır. Deməli, beynəlxalq ticarət nəzəriy­yə­lərinin öyrənilməsi həm də praktik əhəmiy-yətə malikdir.

A. Smit belə bir tezis irəli sürürdü ki, beynəlxalq tica-rətin in­kişaf etməsinin əsasını istehsal xərclərindəki fərqlər təşkil edir. O, qeyd edirdi ki, əmtəələri istehsal xərcləri az olan ölkələrdən idxal etmək la­zımdır.

A. Smitin baxışları D. Rikardo tərəfindən daha da inkişaf et­dirilmişdir.

Məlum oluduğu kimi, xarici ticarət əlaqələrinə girən tərəflər həmişə ondan faydalanmağa çalışır və buna əsas etibarılə nail olurlar. Bununla əlaqədar olaraq belə suallar meydana çıxa bilər ki, nə üçün ABŞ qara qəhvəni idxal, taxılı isə ixrac edir? Yaponiya yal­nız xammalı idxal, sənaye məhsullarını isə ixrac edir?

Bu suallara düzgün cavabı D.Rikardonun adı ilə bağlı olan müqayisəli üstünlük nəzəriyyəsi verə bilər. Çünki bu nəzəriyyə hər bir millətə, yaxud da ayrıca bir şəxsə özü-nün real gəlirlərini və həyat sə­viyyəsini necə yüksəltmək ba-rədə istiqamət verir. Məsələn bu bir hə­qiqətdir ki, ABŞ-da kompüter, Braziliyada isə qara qəhvə istehsalı üçün daha əlverişli şərait vardır. Odur ki, ABŞ qara qəhvə idxal etmək-lə, kom­püter istehsalı və ixracından, Braziliya isə kompüter idxal etməklə, qara qəhvə istehsalı və ixracından daha çox faydalana bilər. Ölkəni onun üçün səmərəli olmayan məhsulları ixrac etməyə heç bir qüvvə məcbur edə bilməz. Hansı məhsulları beynəlxalq bazara çıxarmaq, hansını isə çıxarmamaq məsələsini səmərəlilik baxımından ölkələrin özləri müəy­yən edirlər.