FƏSİl I. HÜNDÜRLÜK. HÜNDÜRLÜYÜN ÖLÇÜLMƏ Üsullari 5 Hündürlüklərin təsnifatı 5

1.4. Radiodalğaların yerin atmosferində yayılmasının xüsusiyyətlərinə əsaslanmış uçuşun həqiqi hündürlüyünün ölçmə üsulu

Nəzərdən keçirdiyimiz uçuşun hündürlüyünün ölçməsinin barometrik üsulu həqiqi hündürlüyün qiymətini təyin etməyə imkan vermir. Uçuşun həqiqi hündürlüyün ölçməsinin üsulların arasında ən effektiv üsul radiotexnik üsuldur. Bu üsul, zondlayıcı radiosiqnalın Yer səthinə qədər və geriyə dönmə vaxt ərzində hər hansı parametrin qiymətinin dəyişməsinin ölçməsinə əsaslanır. Zəruri məlumat daşıyan modullaşmış radiotezlik rəqslər radiosiqnal adlanırlar. Əgər verilmiş radiosiqnalın ölçülən parametrin simasında onun tezliyi qəbul olunursa, onda uçuşun həqiqi hündürlüyünün axtarılan qiyməti, şüalanan və Yer səthindən əks olunmuş tezlik üzrə modullaşmış (TM) radiosiqnalın tezliklərin fərqini ölçməsi ilə təyin olunur.

Fərz edək ki, hava gəmisinin bortdan şüalanan TM-radiosiqnalın tezliyinin ani qiymətinin dəyişməsi mişarvari qanun üzrə baş verir

Şəkil 1.2. Şüalanan siqnalların qrafiki

Uçuşun həqiqi hündürlüyünün (H) cari qiymətindən asılı olaraq, Yer səthindən əks olunmuş TM- radiosiqnalı , tezlik radiohündürlükölçənin qəbuledici antena (t_g) müəyyən bir gecikmə ilə qəbul edəcək: ,

Burada H - uçuşun həqiqi hündürlüyünün cari qiyməti; c – Yerin atmosferində radiodalğaların yayılma sürəti ().

Belə ki, baxılan halda TM-radiosiqnal istifadə olunur, t_g zaman ərzində tezlik radiohündürlükölçənin vericinin antenası ilə yayılan tezliyin qiyməti aşağıdakı ifadə ilə təyin olunan kəmiyyətə dəyişəcək:

Digər tərəfdən, şək.1.2 –dən göründüyü kimi, şüalanan radiosiqnalın tezliyin maksimal dəyişməsi bərabərdir , burada - modullaşdırıcı funksiyasının yarımperioduna bərabər vaxt ərzində baş verən TM-radiosiqnalın tezlik deviasiyasıdır. Daşıyıcı tezliyin qiymətindən TM-siqnalın ani qiymətinin maksimal əyilməsi - tezliyin deviasiyası adını daşıyır.

Bunları nəzərə alsaq, hesabatları aparmaq üçün daha rahat surətdə axırıncı tənliyini yazmaq olar: ,

Burada - modullaşdırıcı siqnalın tezliyi.

kəmiyyəti üçün bu ifadəni də yazmaq olar:

Praktikada, axtarılan tezliyin fərqi döyüntü tezlik kimi təyin olunur. Döyüntü tezliklər, qəbuledici trakta daxil olan Yer səthindən əks olunmuş və dayaq (şüalanan) TM-radiosiqnalların qarışma zamanı əmələ gəlirlər.

Məhz bu kəmiyyət hava gəmisinin bortunda ölçülür. Buda - nisbəti köməyilə uçuşun həqiqi hündürlüyünü birmənalı təyin etmək imkan verir.