FəSİl orta məKTƏb riyaziyyatinin öYRƏDİLMƏSİNDƏ MÜASİr metod və vasiTƏLƏRDƏN İSTİfadəNİn nəZƏRİ MƏSƏLƏLƏRİ 1

Problemlə əlaqəli elmi metodiki ədəbiyyatın təhlili

Tədris metodikası təlimin məqsədləri, məzmunu, metodları, vasitələri və formalarının işlənib hazırlanması ilə məşğul olur. Tədrisdə istifadə olunan komponentlər tam bir metodik sistem əmələ gətirir. Bu sistemdə təlimin məqsədləri digər komponentlərlə vəhdətdə təlimin aparıcı stiqamətini müəyyən edir. Riyaziyyat təliminin məqsədləri digər komponentlərlə aşağıdakı münasibətdədir.
Konkret mənada, riyaziyyat təliminin komponentləri arasında onun məqsədləri( təhsil, tərbiyə, inkişaf) mühüm rol oynayır. Son illərdə Respublikamızda təhsilin yenidən qurulması, təkmilləşməsi və Avropa təhsil sisteminə inteqrasiya edilməsi ilə əlaqədar ümumi orta təhsilin məzmunu xeyli dəyişmişdir. Təlimin məqsədinin dəyişməsi yalnız onun məzmununa deyil, digər komponentlərin, o cümlədən təlimin metodları ları və vasitələrinin dəyişməsinə səbəb olmuşdur. Konkret olaraq bu ümumtəhsil məktəbləri üçün yeni riyaziyyat dərsliklərinin yaranmasında, yeni texnologiyaların işlənib hazırlanmasında və tətbiq edilməsində, təlimin yeni vasitələr sisteminin (xüsusən, təlimin kompüterləşməsi ilə əlaqədar) yaradılmasında özünü göstərmişdir. Məsələnin izahını bir fənn üzrə qurmaq üçün aşağıdakı izah kifayət edir. Riyaziyyat təliminin məqsədləri ümumtəhsil məktəblərin “Riyaziyyat fənn kurikulumunda” aşağıdakı şəkildə verilmişdir. “İnsanlara həyatda, praktikada lazım olan hesablama vərdişləri aşılamaq, riyazi metodlardan istifadə etməklə həm elmi, həm də tətbiqi əhəmiyyətli məsələləri həll etməyi bacarmaq, digər fənlərlə yanaşı şagirdlərdə düzgün elmi dünyagörüşü formalaşdırmaq, onların təfəkkürünü və nitqini inkişaf etdirmək”. Riyaziyyat elminin müasir vəziyyəti onun tətbiqlərinin genişlənməsi ilə səciyyələnir. Mühüm tətbiqləri olan riyaziyyat digər elmlərin öyrənilməsinə xidmət edir. Riyazi metodların tətbiqi genişlənir, riyaziyyat bütün təbiət elmlərinin və texnikanınd ilinə çevrilmişdir. Belə vəziyyətdə riyaziyyatın cəmiyyətdə rolu durmadan artır. Bu ilk növbədə ümumtəhsil məktəblərində riyaziyyatın öyrənilməsinə aiddir. Məktəb riyaziyyat kursunun praktik əhəmiyyəti onunla əlaqədardır ki, onun obyekti həqiqi aləmin fəza formaları və miqdar nisbətləridir. Riyazi hazırlıq müasir texnikanın quruluşunu və istifadə olunması prinsiplərini başa düşmək, elmi və texniki anlayışları, ideyaları dərk etmək üçün zəruridir. Riyaziyyat insanların gündəlik fəaliyyəti üçün çox mühümdür. Riyaziyyat bilavasitə cəmiyyətin istehsal qüvvəsinə çevrilir. Riyaziyyatın köməyi ilə təbiətdə və cəmiyyətdə baş verən bir çox hadisələr və proseslər modelləşdirilir, öyrənilir və proqnozlaşdırılır. Ölkənin elmi, istehsal, iqtisadi və müdafiə potensialı orta məktəb məzunlarının riyazi hazırlığının keyfiyyətindən bilavasitə asılıdır [2, s. 108].
Riyazi fizikanın metodları K.Maksvelii şığın təzyiqinin olması haqqında nəticə çıxarmağa imkan vermişdir. Bundan sonra P .N.Lebedev Maksvelin proqnozunu bir sıra dəqiq eksperimentlərin köməyi ilə təsdiq etmİşdir.
Qeyd edək ki, son onilliklərdə təhsil sistemində məktəblilərin və tələbələrin tədrisi prosesində İKT-dən istifadə etmək üzrə zəngin təcrübə toplanıb. E. V. Aşkinuze, Yu. V. Başkatova, S. O. Kramarova və başqaları orta və ali məktəblərdə kompüter texnologiyalarından istifadə problemlərinə həsr olunmuş elmi işlər hazırlamışlar. İnformasiya texnologiyaları əsasında tədris vasitələrinin təkmilləşdirilməsi — N. İ. Pak, T. A. Stepanova, A. L. Simonova və başqalarının əsərləri mühüm elmi yeniliklərdən hesab olunur. Ümumi təhsildə və ali təhsildə riyaziyyatın tədrisində kompüter texnologiyalarından istifadə məsələləri S. A. Dyaçenko, E. V. Klimenko, O. A. Semoçkina, E. E. Xvostenko və başqalarının tədqiqatlarında araşdırılmışdır. İKT vasitələrinin yerli tətbiqi (ayrıca tətbiqi proqram vasitələri və ya formasında) ixtisaslaşdırılmış paketlərin epizodik istifadəsi riyazi təhsili informasiya texnologiyaları imkanlarının təlim prosesində tətbiqi sahəsində baza hazırlığı ilə təmin etmir.
Müxtəlif növ həndəsi fəzalar, sonlu ölçülü metrik fəza, hilbert fəzası və s. haqqında təlim elektrodinamika və nəzəri elektrotexnikada tətbiq olunur. Bununla yanaşı, riyaziyyat yalnız təbiətşünaslığın ayrı - ayrı məsələlərinin öyrənilməsinə kömək etmir, o, həmçinin nəzəriyyənin formalaşması və inkişafına imkan yaradır. Riyaziyyat kvant mexanikasının əsas tənliklərini müəyyən etməyə (P.Dirak və b.) kömək etmişdir ki, bundan sonra onların fiziki mənalarını da açmaq mümkün olmuşdur.
Riyaziyyatın digər elmləri çərisində ən mücərrəd elm olmasına baxmayaraq onun praktika ilə əlaqəsi daha möhkəmdir. Riyazi nəzəriyyənin praktika ilə əlaqəsinin məhsuldarlığı haqqında akademik P.L.Çebışev “Coğrafiya xəritələrinin çəkilməsi” əsərində yazmışdır: “Nəzəriyyənin praktika ilə yaxınlaşması ən yaxşı nəticələr verir; bundan yalnız praktika udmur; elmin özü onun təsiri altında inkişaf edir; o tədqiqat üçün yəni obyektlər və bu obyekt lərdə çoxdan məlum olan tərəflər açır”. İqtisadiyyat, texnika, kənd təsərrüfatıt əcrübəsi, bioloji, tibb və bir çox başqa elmlərin tələbləri, kosmik aləmə nüfuz və onun öyrənilməsinə cəhd göstərilməsi, təbiətin mühafizəsi yeni - yeni problemlər meydana çıxarmışdır ki, onları riyaziyyatın köməyi olmadan həll etmək mümkün deyildir. Orta ümumtəhsil məktəblərində riyaziyyatın təlimi prosesində onun tətbiqi funksiyası özünü digər məktəb fənlərində müxtəlif formalarda göstərir. Müasir təbiət elmləri qarşısında duran mühüm problemlərin həllində riyazi nəzəriyyədən və metodlardan istifadə etməli olur. Qoyulan məsələlərin riyazi modellərinin düzgün qurulması və analizi ancaq riyaziyyat elminin üzərinə düşmür. Buna digər elmlərin də köməyi lazımdır. Bunun üçün tədricən bütün elmlər arasında oxşarlıq, əlaqəlilik yaranır [6, s. 58].
Alimlərin qeyd etdiyi kimi, “ümumi orta təhsil müəssisələrində İKT vasitələrindən praktiki istifadə üçün müəllimlər ümumi pedaqoji bacarıqlara, informasiya və telekommunikasiya texnologiyalarından istifadə bacarıqlarına, məktəblilərin tədrisi və tərbiyəsi prosesində informasiya və telekommunikasiya texnologiyalarından istifadə bacarıqlarına malik olmalıdırlar”; “...ümumi orta təhsil sistemində çalışan müəllimlər telekommunikasiya şəbəkələrində tələb olunan tədris materiallarını haradan və necə tapmalı, bu cür şəbəkələrdən təhsilin müxtəlif aspektlərində istifadə etməyi bacarmalı, tədris fənlərinin məzmununu telekommunikasiya texnologiyaları vasitəsilə təqdim etməyi bilməlidirlər. multimedia texnologiyaları, multimedia vasitələrindən öyrənmə üsullarından necə istifadə etmək olar” [3, s.196].
Son zamanlar müxtəlif hesablamalar və qrafiklərin tərtib edilməsi üçün istifadə oluna bilən riyazi proqram paketləri (və ya riyazi sistemlər) (Mathematica, Derive, Statistica, MathCAD, MathLAB və s.) geniş yayılmışdır. Bu sistemlərdə hesablama prosesi yüksək səviyyədə avtomatlaşdırılmışdır ki, bu da vaxta qənaət edir və nəticənin fiziki mənasına daha çox diqqət yetirir. Sistemin seçimi həll ediləcək vəzifələrin təbiətindən, zövqdən və təcrübədən asılıdır. Diferensial tənliklər elm və texnologiyanın müxtəlif sahələrinə aid çoxlu sayda hesablama problemlərinin əsasını təşkil edir.
Kompüterdən fərdi rejimdə istifadə adətən tələbələrin hamısının və ya bir hissəsinin kompüterlərdə işləməsini nəzərdə tutur. Belə dərslər kompüter sinfində keçirilməlidir. Kompüterlərdən bilik, bacarıq və bacarıqları möhkəmləndirmək, öyrətmək və inkişaf etdirmək, keçmişi təkrarlamaq, biliyə nəzarət etmək və s.üçün istifadə edilir.
Kompüterdən istifadə həm kompüter tarixinin başlanğıcında, həm də bu günə qədər əsasən riyazi və elmi-texniki hesablamalardan ibarətdir. Kompüter özü riyazi hesablamaları sadələşdirmir, ancaq ilkin məlumatların rahat daxil edilməsi və nəticələrin çıxarılması da daxil olmaqla, onların icra sürətini və həll olunan tapşırıqların mürəkkəbliyini əhəmiyyətli dərəcədə artırmağa imkan verir. XX əsrin 90-cı illərinin sonunda, yeni yüksək məhsuldar fərdi kompüterlərin meydana gəlməsi ilə tətbiqi proqram təminatının yeni bir sinfi - elmi-texniki hesablamalar üçün inteqrasiya olunmuş riyazi proqram sistemləri meydana çıxdı, məsələn: Mathematica, MathCAD, MathLAB. Klassik proqramlaşdırma sistemlərindən onların əsas üstünlüyü ondan ibarət idi ki, ədədi modelləşdirmə məsələlərinin həlli üçün lazım olan funksiyalar və prosedurlar artıq onlara daxil edilmişdi və onlar ilkin olaraq alim və mühəndislərə yönəlmiş intuitiv və başa düşülən istifadəçi interfeysindən istifadə edirdilər. Bu cür inkişafların çoxluğu bütün dünyada onlara böyük marağın olduğunu və kompüter riyazi sistemlərinin sürətli inkişafını göstərir [1, s. 6].
S.Q.Qriqoryev və V.V.Qrinşkunun fikrincə, təhsildə istifadə olunan müasir İKT vasitələri təlimin effektivliyini artırmağa, yaradıcılıq proseslərini təmin etməyə kömək edir, müəllimə şagirdlərin təfəkkürünün formalaşmasına töhfə verən təlim mühiti yaratmağa kömək edir. Bu baxımdan ən maraqlısı ixtisaslaşdırılmış multimedia vasitələridir ki, onların əsas məqsədi tədris prosesinin səmərəliliyini artırmaqdır. İnteraktiv multimedia lövhələri (IL) xüsusilə seçilir [3, s. 29].
Bu informasiya texnologiyalarının tədris prosesində tətbiqi üçün kompüter dəstəyi lazımdır. Hal-hazırda məktəblərdə artıq mühüm müasir kompüter texnologiyaları parkı mövcuddur. Demək olar ki, hər bir sinif otağında kompüter, proyektor, printer, surətçıxarma maşını var. Daha az yayılmış interaktiv lövhədir. Bütün bunlar təhsildə İKT-nin imkanlarından tam istifadə etməyə imkan verir və gələcək bakalavrların ali məktəbə hazırlaşarkən hansı texniki avadanlıqlara yönəldilməli olduğunu göstərir.
Riyaziyyatın öyrənilməsi prosesində kompüterdən istifadənin üçüncü variantı fərdi uzaq rejimdir (yaradıcı layihələr üzərində işləyərkən, tədqiqat fəaliyyətlərində, ev tapşırıqlarını yerinə yetirərkən).