Fİ zİ k İ təl İm 1

Fİ

zİ

k

İ təl

İm

1

Müəllimin  

Peşəkarlıq Standartı

Fİzİkİ təlİm

(baza və orta pillə)

2008-ci il

(birinci redaksiya)

Müəll

İm

İn Peşəkarlıq St

andartı

2

Fİ

zİ

k

İ təl

İm

3

Baza və/ya orta Pİllənİn Fİzİkİ təlİM MüəllİMının 

Peşəkarlıq vərdİş-Bacarıqları

İStİqaMət: SağlaMlıq və təhlükəSİzlİk

Sağlam həyat qaydası rolu və yeniyetmənin fizioloji və psixoloji inkişafı arasında səbəb-

nəticə əlaqələrinin möhkəmlənməsi;

Sağlam həyat qaydası rolu və ictimaiyyətdə şəxsiyyətin uğurlu inteqrasiyası prosesi arasında 

səbəb-nəticə əlaqələrini möhkəmləndirmək;

Cəmiyyətin  inteqrasiya  prosesində  mümkün  olan  təhlükələri  təhlil  etmək  (təhlükəsizlik 

qaydalarını, müxtəlif hərəkət üsullarını və kritik vəziyyətlərdən mümkün olan çıxış yollarını 

bilir).

İStİqaMət: hərəkət və Motorİka vərdİş-Bacarıqları

Fiziki fəallıqların bütün əsas və məcburi hərəkət bacarıqlarını göstərmək;

Məktəb və sinifdənkənar qrup oyunlarını təsvir etmək və hazırlamaq;

İdman oyunlarının əsas qaydalarını formalaşdırmaq;

Məhdud imkanlı şagirdlərin həmyaşıdlarının arasına inteqrasiyası və onların qrup işlərinə 

qoşulmaları.

İStİqaMət: fəal İştİrak

Orqanizmin  və  sağlamlığın  bərkiməsi  üçün  lazım  olan  fiziki  fəallıqları  tətbiq  etmək  və 

təkmilləşdirmək;

Sağlamlıq  və  idman  yürüşləri  zamanı  lazımi  hərəkət  qaydalarını  təsvir  etmək  və 

hazırlamaq;

Sinifdənxaric fəallıqları (əmək, idman, ictimai və sairə) təsvir etmək və hazırlamaq.

Müəllİmİnİn_Peşəkar__bİlİyİ__fİzİkİ_təlİM_və_İdMan__hərəkətlərin_əsasları'>Baza və/ya orta Pİllənİn Fİzİkİ təlİM Müəllİmİnİn Peşəkar 

bİlİyİ

fİzİkİ təlİM və İdMan 

hərəkətlərin əsasları:

Hərəkət vərdiş-bacarıqlarının inkişafı və bədənin tam mükəmməlliyi üçün lazım olan məşqlər, 

onların gərəkliyi, praktiki əhəmiyyəti, faydası, ardıcıllığı, sürəti və s. (qrup və fərdi kompleks 

məşqləri, bədənin başqa-başqa hissələrinə görə onların təsnifatı, hərəkət vərdişləri, çeviklik 

və idman oyunlarına malik olmaq imkanları baxımınnan).

Konkret məqsədlərə etibarən məşq komplekslərinin modifikasiyası;

Əsas  idman  növləri  (futbol,  basketbol,  volleybol,  bədii  gimnastika,  bura  həmçinin  əlavə 

etmək mümkündür: gürcü güləşi, həndbol, reqbi, tennis, üzgüçülük, xizək, fiqurlu sürüşmə 

və  xokkeyi).

Müəll

İm

İn Peşəkarlıq St

andartı

4

əMək fəalİyyətİ və İStİrahət

Sinifdənxaric fəallıqların (əmək, idman, ictimai və s.) əhəmiyyəti;

Məktəb və regional idman yarışmalarının əhəmiyyəti;

Müxtəlif  müddəti  və  çətinliyi  olan  məktəb  və  regional  idman-sağlamlıq  yürüşlərinin 

əhəmiyyəti.

raSİonal qİda

Qidanın insan sağlamlığında rolu;

Sağlamlıq üçün zərərli və faydalı qida;

Qida rasionunun (kaloriliyi, keyfiyyəti və miqdarının) insan sağlamlığına təsiri;

Qida rejimi.

İdman pəhrizi.

şəxSİ və İctİMaİ hİgİyena

Dayaq-hərəkət apparatının anatomik fizioloji quruluşu;

Bədənə qulluq qayda və prosedurları;

Xəsarətə qarşı profilaktika üsulları;

Məişət texnikasından təhlükəsiz istifadəetmə qaydaları;

İctimai nəqliyyatdan istifadə qaydaları;

İctimai həyatda mövcud olan potensial təhlükələr, onlardan özünü kənarlaşdırmaq üsulları 

və yardım göstərmək vasitələri;

Profilaktika üçün dərmanlar və onların təyin edilməsi;

Fiziki və ruhi sağlamlığın qarşılıqlı əlaqəsi;

Müxtəlif xəstəliklərdən özünü qorumaq;

Müntəzəm tibbi yoxlanışdan keçməyin əhəmiyyəti.

zərərlİ vərdİşlər (Mənfİ təSİr və onlardan İMtİna etMək)

Hipodinamiya;

Tütün, alkohol və narkotiklərin zərərli təsiri;

Qeyri-sağlam cinsi əlaqələr;

Zərərli vərdişlərin insan psixikası və xasiyyətinə göstərdiyi təsir (apatiya, aqresiya, depresiya, 

diqqətin yayınması, yaddaşın zəifləməsi və s.).

İnsanların münasibətləri, birgə yaşayış prinsiplərinin mühafizəsi, məhdudimkanlı insanlara 

şəfqətlə yanaşma;

Fİ

zİ

k

İ təl

İm

5

Şəxsi nəzarət və başqalarının nəzarət mexanizmləri;

Səmimi oyun qaydaları;

Tolerantlıq (məhdudimkanlı insanlara, əks cinsə, müxtəlif yaş dövrlü insanlara, miliyyətə, 

dinə və b. qarşı);

Müxtəlif ictimai birliklərlə münasibətlər.

tədrİS Metodları 

şagİrdə və nətİcəyə yönələn dərS ProSeSİnİ Planlaşdıra Bİlİr:

Müəllim  sağlam  həyat  qaydasını  tərkib  hissələri  olan  elementlərin  tədris-təlimi  prosesi 

üçün  lazım  olan  dərsləri  şagirdlərin  maksimal  maraqları,  motivasiyalarını  oyatmaq  üçün  

planlaşdırmaq;  ardıcıllıqla  verilən  məqsədlərə  nail  olmaq,  sinfin  təşkil  edilməsi,  idarə 

olunması,  şagirdlərin  yoxlanılma  və  qiymətləndirilməsi  üçün  lazımi  üsul  və  metodlardan 

istifadə etmək;

Şagirdlərin tələblərinə (konkret şagirdin və sinfin imkanlarına, nəticələrinə, uğursuzluğuna) 

yönələn təcrübələr aparmaq. Bu məqsəddən irəli gələrək, tədris planı ilə nəzərdə tutulan 

nəticələrə  maksimal  şəkildə  nail  olmaq  üçün  həmkarlar  və  mütəxəssislərlə  əməkdaşlıq 

etmək;

Sağlam həyat qaydasının formalaşması üçün lazım olan fəallıqları planlaşdırmaq: standartın 

tələbləri ilə nəzərdə tutulan materialları seçmək və dərslərin kompleks məqsədlərini müəyyən 

etmək;  bu  məqsədləri  həyata  keçirmək  üçün  lazımi  bacarıqlar  hazırlamaq  (təhlükəsizliyi 

təmin  etmək,  higiyenik  və  məişət  işgüzəranlığı  və  s.);  şagirdlərin  sağlam  həyat  tərzinin 

mərhələlərlə inkişafı üçün şagirdlərin imkanlarına uyğun olan müxtəlif tip və çətinliyi olan 

tapşırıqlar (hərəkətlər, çalışmalar, hadisəyə aid oyunlar) seçmək və ya tərtib etmək;

Higiyenik  və  təhlükəsizlik  qaydalarının  öyrənilməsi  üçün  uyğun  fəallıqlar  planlaşdırmaq: 

standartın  tələbləri  ilə  nəzərdə  tutulan  qısamüddətli  dərs  məqsədlərini  müəyyən  etmək, 

verilən məqsədlərə uyğun, müxtəlif çətinliyi olan tapşırıqlar seçmək və ya tərtib etmək;

Kompleks  xarakteri  daşıyan  həyat  üçün  əhəmiyyətli  olan  hərəkətlər  və  motorika  vərdiş-

bacarıqlarının təkmilləşdirilməsi üçün lazım olan fəallıqları planlaşdırmaq;

Standartın tələbləri ilə nəzərdə tutulan dayaq-hərəkət sistemini inkişaf etdirmək məqsədilə 

müvafiq uzunmüddətli məqsədləri müəyyən etmək;

Bu məqsədlər üçün uyğun kompleks idman hərəkətlərini seçmək/hazırlamaq;

Məqsədə çatmaq üçün uyğun idman hərəkətləri (əl-ayaq, boyun, pres, baş, nəfəs və s.), 

onların ardıcıllığını, intensivliyini və s. özündə əks etdirən gözlənilən nəticənin məzmun və 

məqsədləri xəritəsini tərtib etmək;

Bu xəritəyə əsaslanaraq qısamüddətli məqsədləri müəyyən etmək və məqsədlərə uyğun 

müxtəlif  tip  və  çətinliyi  olan  idman  hərəkətlərini  seçmək  və  ya  tərtib  etmək,  hansılar  ki, 

şagirdlərdə  mərhələlərlə  kompleks,  həyat  əhəmiyyəti  daşıyan  hərəkətlər  və    motorika 

vərdiş-bacarıqlarını inkişaf etdirəcək.

Standartİn tələBlərİ İlə uyğun koMPlekS xarakterİ daşıyan 

qruP  fəallıqlarını PlanlaşdırMaq :

(qrup  oyunları,  idman  və  sağlamlıq  yürüşləri,  sadə  layihələr  və  başqalarından  istifadə 

Müəll

İm

İn Peşəkarlıq St

andartı

6

etməklə) məqsədləri müəyyən etmək, digər fənnlərlə əlaqələndirmək və inteqrasiya yollarını 

axtarmaq,  məqsədlərə  uyğun  tapşırıqları  və  fəallıqları  seçmək/hazırlamaq,  iştirakçıların 

sayı və funksiyalarını müəyyən etmək, həyata keçirmə mərhələləri, yolları və vasitələrini 

müəyyən etmək;

Planlaşdırılmış fəallıqları həyata keçirmək üçün lazım olan vaxtı müəyyən etmək, hər bir 

fəallığın gedişatı mərhələlərini planlaşdırmaq və tədrisin təşkilinin lazımi formalarını seçmək: 

qrup, dəstə, cüt, fərdi, bütün sinfin iştirakı ilə iş;

Biliyin  qavranılmasının  birinci  (çatdırmaq-anlatmaq),  ikinci    (çalışmaq)  və  ya  üçüncü  

(qavramaq)  fazası  üçün  verilən  məqsədləri  nəzərə  almaqla  tapşırıqlar/idman  hərəkətləri 

komplekslərinin lazımi sayını təyin etmək;

Planlaşdırılmış  dərslər  üçün  qiymətləndirmə  məqsədləri  və  strategiyalarını  müəyyən 

etmək.

şagİrdə və nətİcəyə yönəldİlən dərSİ (dərS ProSeSİnİ) aParMaq:

Planlaşdırılmış dərsləri təcrübədə tətbiq etmək;

Sağlam  həyat  qaydasının  formalaşması  və  həyat  üçün  əhəmiyyət  daşıyan  hərəkət  və 

motorika vərdiş-bacarıqlarının inkişafı etdirmək üçün şagirdləri lazımi fəallıqlara cəlb etmək: 

həvəsləndirici  problematik  hallar,  şagirdlərin  maraqları  və  şəxsi  təcrübələri  ilə  əlaqədar 

problemlərin/məsələlərin/idman hərəkətlərinin seçilməsi/hazırlanması; çalışma və oyunları 

seçərkən şagirdlərin imkanları və maraqlarını nəzərə almaq, irəli aparan fəallıqları tərtib 

etmək  –fərziyyələr  söyləmək,  planlaşdırılmış  hərəkətlər  komplekslərini  şagirdlərin  şəxsi 

təcrübələri  ilə  əlaqələndirmək,  maraqlı  fəallıqlar  fikirləşib  tapmaq,  şagirdlərdə  mövcud 

olan  bacarıqları  aktivləşdirmək,  özünüifadə  üçün  imkanlar  vermək,  hadisələrə  aid  olan 

məsələlərin həlli yollarını axtarmaq, fərdi, kompleks, sistemli çalışmalar təklif etmək və s.;

Sağlam həyat qaydalarının şagirdlər tərəfindən mənimsənilməsi və həyat əhəmiyyətli hərəkət 

və motorika vərdiş-bacarıqlarının, eləcə də, məsələnin sərbəst həlli və yaxşılışdırılması üçün 

lazım olan vərdiş-bacarıqları təkmilləşdirmək və onları uyğun strategiyalarla təchiz etmək: 

planlaşdırmaq, lazımi resurslardan istifadə etmək və resurslar hazırlamaq, qiymətləndirmə 

meyarlarını  hazırlamaq,  özünüqiymətləndirmə  və  başqalarını  qiymətləndirmədə  iştirak 

etmək,  problemləri,  zəif  və  güclü  tərəfləri  üzərə  çıxarmaq,  maneələrin  qarşısının  almaq, 

problemlərin həlli yollarının sərbəst şəkildə axtarmaq.

Hər  bir  şagirdi  (eləcə  də,  lazımi  fiziki  sağlamlığa  malik  olmayan  və  məhdud  imkanlı 

şagirdləri)  dərsə cəlb edə bilən üsullardan istifadə etmək: şagirdlərin imkanlarını nəzərə 

almaqla  müxtəlif  tələbləri  irəli  sürmək  (eləcə  də,  inklyuziv  tədris),  idman  zalında  yerinə 

yetirilən fəallıqları müqayisə və təhlil etmək, başqa-başqa hərəkətlərin tam mənimsənilməsi 

məqsədilə onları təkrar etmək və s.; 

Şagirdlərin motivasiya və nailiyyətlərini maksimal şəkildə təmin etnək məqsədilə çoxsaylı 

fəallıq və strategiyalardan istifadə etmək (birbaşa göstəriş, initzamlararası göstərişlər);

Uyğun resursları (avadanlıq, ləvazimatlar, kompyuter, video materiallar, ekspertlərin dəvət 

edilməsi  və  sairə)  seçmək  və  bu  ya  digər  hərəkəti,  motorika  vərdiş-bacarıqlarını  inkişaf 

etdirmək  üçün  lazım  olan  əməlləri  yaxud  da  çalışmaları  yerinə  yetirmək  üçün  aydın 

göstərişlər vermək.

Fİ

zİ

k

İ təl

İm

7

şagirdə və nəticəyə yönələn dərs prosesini təmin etmək 

məqsədilə  qiymətləndirmənin  çoxsaylı  metodlarından 

istifadə etmək:

Şagirdlərin  nəticələrinin  yaxşılaşdırılması  məqsədilə  inkişafetdrici  qiymətləndirmədən 

istifadə etmək: biliyin mənimsənilməsinin hər üç səviyyəsində  (birinci: çatdırma-anlatma), 

(ikinci:  çalışma) və ya (üçüncü: qavrama) vəziyyəti yoxlamaq, problemləri aşkar etmək, 

onları yaradan səbəbləri təyin etmək və lazımi fəallıqları planlaşdırmaq;

Biliyin üçüncü fazasında müəyyənedici qiymətləndirmədən istifadə etmək;

Dərs məqsədləri və qiymətləndirmə strategiyalarının qarşılıqlı razılığı: məqsədlərin müvafiq 

qiymətləndirmə  meyarları  və  üsullarını  seçmək/hazırlamaq,  kompleks  tapşırıqlarını 

qiymətləndirmək  üçün  uyğun  meyarlar  sxemini  (rubrikaları)  hazırlamaq  və  verilən 

məqsədləri nəzərə almaqla hər birinin çəkisini müəyyən etmək;

Şagirdlərin  çoxtərəfli  inkişaflarını  təmin  etmək  məqsədilə  onları  qiymətləndirmək;  dərs 

prosesində  çoxsaylı  meyarları  seçmək/hazırlamaq  (təşkilatçılıq,  fantaziya  qabiliyyəti, 

yaradıcılıq qabiliyyəti, tənqidi təfəkkür bacarığı və s.);

Şagirdlər  arasında  elə  bir  vərdiş-bacarıqları  inkişaf  etdirmək,  hansıların  nəticəsində, 

onlar  başqa-başqa  idman  oyunları/yarışmalarından  əvvəl,  proses  zamanı  və  eləcə  də, 

gələcəkdə uyğun əməli strategiyaları hazırlaya bilsinlər, vəziyyətdən irəli gələrək, onları 

modifikasiya etməyi, təhli etməyi və qiymətləndirməyi bacara bilsinlər.

fİzİkİ təlİMİn tədrİSİ nətİcəSİndə şagİrdİn  

şəxSİ İnkİşafını təMİn etMək:

Şagirdlər  üçün  elə  bir  fəallıqlar/tapşırıqlar  (problematik  məişət  halları  məsələlərinin  həll 

olunması,  çalışmalar  komplekslərini  hazırlamaq,  idman  tədbirlərində,  intizamlararası 

fəallıqlarda iştirak etmək, idman və sağlamlıq yürüşləri və digər tədbirlərin planlaşdırılmasında 

iştirak  etmək)  təklif  etmək,  hansılar  ki,  yaradıcılıq  və  tənqidi  təfəkkür  vərdişlərinin 

təkmilləşməsi üçün imkan yarada bilsinlər;

Real həyat hadisələrini özündə əks etdirən və şagirdlərin öz təcrübələri və mövcud olan 

sosial-mədəni  mühit  və  cəmiyyətdə  olan  müxtəlif  növ  həyat  tərzi  qaydaları  arasında 

paralellər etmək imkanlarını verən fəallıqları seçmək/hazırlamaq; oxşarlıq-fərqləri, stereotip 

düşüncələri ayırd və təhlil etmək, nəticə çıxarmaq və qiymətləndirmək.

Müəll

İm

İn Peşəkarlıq St

andartı

8