Fikrlashning dolzarbligi xususida

---

6 
BOSHLANG‘ICH SINF MATEMATIKA DARSLARIDA MANTIQIY 
FIKRLASHNING DOLZARBLIGI XUSUSIDA 
 
Sh.Nasimova 
1-bosqich magistranti 
Nizomiy nomidagi TDPU 
Tel.[phone] 
e-pochta manzil:[e-mail] 
Annotatsiya: 
boshlang‘ich sinf matematika darslarida mantiqiy fikrlashni 
oshirish, mantiqiy fikrlashning dolzarbligi xususidagi fikrlar. 
Kalit so‘zlar: boshlang‘ich sinf, mantiq, fikrlash, tafakkur, qobiliyat, ijodiy,
mustaqil fikrlash, jarayon. 
Аннотация: Совершенствование логического мышления в начальной 
школе по математике, идеи об актуальности логического мышления. 
Ключевые слова: начальная школа, логика, мышление, рассуждение, 
способности, творчество, самостоятельное мышление, процесс. 
Annotation: Improving logical thinking in elementary school math lessons, 
ideas on the relevance of logical thinking. 
Keywords: elementary school, logic, thinking, reasoning, ability, creativity, 
independent thinking, process. 
“2017-2021-yillarda O„zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo„yicha 
Harakatlar strategiyasi” O„zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 
6-
apreldagi ,,Umumiy o„rta va o„rta maxsus, kasb-hunar ta‟limning davlat ta‟lim 
standartlarini tasdiqlash to„g„risida”gi 187-son qarorida [2] davlat yoshlar siyosatini 
takomillashtirish, intellektual rivojlangan 
yosh avlodni tabiyalash, oliy ta‟lim 
muassasalarida ta‟lim sifati va uni baholashning xalqaro standartlarini joriy etish 
orqali tubdan yaxshilash, yoshlarda mustaqil va mantiqiy tafakkurni rivojlantirish 
bo„yicha ustuvor vazifalar belgilab berildi. [1] 
Bo
shlang„ich sinf o„quvchilarining mantiqiy fikrlash qobiliyatlari yozma 
darslarda yaqqol namoyon bo„ladi. Mantiqiy fikrlash jarayoni quyidagi 
xususiyatlarga ega: 
- mantiqiy fikrlash savol berish va masalani yechish jarayonidan boshlanadi; 
- mantiqiy fikrlas
h muhitini yaratish uchun o„quvchilar uchun aniq dalillar 
keltirishi kerak. 

---

7 
S.S.G„ulomovning ta‟kidlashicha, yozuv jarayonida fikrlashni kuzatish mumkin 
va o„qituvchi uchun ham qulaylik yaratadi. Yozayotgan o„quvchi doimo faol bo„ladi. 
U doim mustaqil fikr
laydi va bunda o„zida mavjud bo„lgan barcha bilimlardan 
foydalanadi. O„quvchi o„z fikrini mustahkamlash uchun yetarli darajadagi ishonchli 
dalillarni keltira oladi. Bundan tashqari u o„z tabiati jihatidan ijtimoiy xarakterga ega 
bo„ladi. Chunki xat yozuvchi shaxs uni o„qiydigan ga mo„ljallab yozadi. O„quvchi 
uchun eng qimmatlisi- 
o„qituvchining uning ishiga qiziqishi va unga hurmat bilan 
qarashi, o„z fikrlari to„g„risida sinfdoshlari, boshqa o„qituvchilar, ota-onalar va hatoo 
notanish kishilat bilan o„rtoqlashish imkoniyatiga ega bo„lganligidir. Shuning uchun 
ham yozma ishlarning mavzulari muayyan izchillikka ega bo„lib, o„quvchilarda 
mantiqiy fikrlashni izchil rivojlantirish imkoniyatini yaratish kerak. [5] 
Innovatsion texnologiyalar yordamida tashkil etilg
an o„quv jarayonida 
o„quvchida mantiqiy fikrlash ko„nikmalari quyidagi bosqichlarda shakllanadi: 
- 
o„quvchilarda bilim olishga bo„lgan qiziqish va ishtiyoqni uyg„otish; 
- ularga olingan bilimlarni tushunish imkoniyatini berish; 
- 
kuzatishnirag„batlantirish. 
Boshlang„ich sinf o„quvchilarida mantiqiy fikrlash jarayoni ularda mustaqil 
fikrlashga moyillik paydo bo„lgan bosqichdan boshlanadi. O„quv jarayonida 
o„quvchilarda taqdim etilgan bilimlarga qiziqish paydo bo„ladi va vaziyatni tasavvur 
qilish uchun ularga 
aniq savollar beriladi. Ikkinchi bosqichda o„quvchilar o„z olgan 
bilimlarining mohiyatini tushuna boshlaydilar. Bu jarayonda o„quvchilar erishgan 
yutuqlari uchun taqdirlanadilar. Natijada, ularning izlanish sifatlari hal qilina 
boshlaydi. Uchinchi bosqich
da o„quvchilar hodisalarni umumlashtirish, taqqoslash, 
baholash, olgan bilimlarini yangi vaziyatlarda qo„llash, olingan ma‟lumotlarni 
kuzatish, muhokamalarda qatnashish va o„z fikrlarini himoya qilishni o„rganadilar. 
Ko„nikmalar shakllana boshlaydi. Birinchi bosqich boshlang„ich sinf o„quvchilarining 
ijodiy kuzatishi uchun muhim ahamiyatga ega. Bu davrda o„quvchilarda yangi 
bilimlarni egallashga, maqsadlariga erishishga intilish kuchli bo„ladi. 
Bu bosqichda mantiqiy fikrlash faoliyatining bir necha turlari amalga oshiriladi. 
Kichik maktab yoshidagi o„quvchilar muayyan mavzu to„g„risida bilganlarini esga 
olishda faol ishtirok etadi. Bu esa ularni o„z bilimlarini tahlil qilish va o„rganilgan 
mavzu haqida o„ylashga undaydi. 
O„quv-biluv jarayonida o„quvchilarga taqdim etilgan yangi axborotlar ular 
o„zlashtirgan bilimlar bilan bog„lanib, mantiqiy fikrlash manbayini hosil qiladi. 
Natijada o„quvchilarning bilim zaxirasi tasavvurlari kengayadi. [4] 
Mantiqiy fikrlash uchun moyillik hosil qilish bosqichining ikkinchi maqsadi 
o„quvchilarda taqdim etilgan axborotni tezkorlik bilan idrok etishga qiziqishni 

---

8 
kuchaytirishdan iborat. Chunki o„quvchilarda mantiqiy fikrlash ko„nikmasini hosil 
qilish jarayoni o„ziga xos pedagogic faoliyatni talab qiladi. 
Mantiqiy 
fikrlash 
ko„nikmalarining 
shakllanishi 
o„quvchiga 
quyidagi 
imkoniyatlarni beradi: 
- 
o„quvchilarning fikrlash jarayoni tezlashadi; 
- 
o„quvchilar o„z oldiga aniq maqsadlar qo„ya boshlaydi va ularga erishish 
yo„llarini izlaydi; 
- 
o„quvchilar bir-biri bilan faol muloqot qilish qobiliyatiga ega bo„la boshlaydilar; 
-
o„quvchilarning bilim olishga, yangi ma‟lumotlarni o„zlashtirishga qiziqishini 
oshirish; 
-
o„quvchilarning o„quv jarayonida faolligi; 
-
o„quvchilarda ular orasida paydo bo„ladigan turli fikrlarni tinglashga, 
kuzatishga ishtiyoqi ortadi; 
-
o„quvchilar o„z fikrlarini dadil bayon etishlari kerak; 
- 
o„quvchilar olgan bilim va tushunchalarini qayta ishlay oladilar va undan fikr 
bildirishda foydalana oladilar. 
Mantiqiy tafakkurni shakllantirishda o„quvchilar bilan guruhda ishlashdan 
kutilgan samaraga erishish mumkin. Ularning muloqot qilish, fikrlash, mustaqil fikr 
bildirish va bir-
birini qo„llab-quvvatlash qobiliyatini oshiradi. Natijada ular faolroq va 
ijobiy bo„ladi. O„quvchilarda mantiqiy fikrlashni shakllantirish uchun ular va 
o„qituvchilar o„rtasida qo„shma, jonli va ishbilarmon muloqotni yo„lga qo„yish kerak. 
O„quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish uchun ular ijodiy fikrlashni 
rivojlantirishlari kerak. 
Ushbu o„rinda nemis olimi M.Mauyermanning fikrlarini keltirib o„tsak bo„ladi:,, 
Ijodiy fikrlash- 
bu inson uchun fikrlashning tayanch nuqtasi, g„oyalar va axborotlar 
bilan o„zaro munosabatga kirishishning tabiiy usulidir, u dars va darsdan tashqari 
jarayonlarda birdaniga sodir bo„ladigan faoliyat bo„lib, o„quvchiga axborotlarni qat‟iy 
nazorat qilish imkonini berishini ko„rsatib o„tgan. Bu jarayond, o„quvchi axborotni 
bo„rttirib ko„rsatishi, qayta ko„rib chiqishi, uni o„ziga moslashtirishi yokiumuman 
qabul qilmasligi mumkin. Qachonki, o„quvchilarda ,,Men bu bilmlardan qanday
foydalanaman?”, ,,Bu bilimlar bilan mening ko„nikmalarim orasida qanday 
mutanosiblik bor?”, ,,Bu ma‟lumotlar men uchun foydalimi?”, ,,Mening 
ma‟lumotlarga munosabatim qanday?” , ,,Bu axborotlar men uchun zarurmi, ular 
qanday ahamiyatga 
ega?” kabi savollarga javob topgandagina ularda mantiqiy 
fikrlash ko„nikmalari samarali shakllantiriladi” [3] 
Yuqoridagi fikrlardan ayon bo„ldiki, mantiqiy fikrlashni shakllantirishga tas‟ir 
etuvchi omillar yaxlit ko„rinishga ega. Matematika darslarida mantiqiy fikrlashni 

---

9 
shakllantirishga ta‟sir etuvchi omillarni bilish va ularning ta‟sir etish darajasini 
baholay olish o„qituvchidan ijdokorlikni, maxsus kompitensiyalarga ega bo„lishni 
talab qiladi. Matematika darslarida mantiqiy fikrlashni rivojlantirish mezonlari 
quyidagilardir: 
-tafakkurning mustaqilligi; 
-
o„quv materiallar va qo„llanmalarni o„zlashtirilishining tezligi va mustahkamligi; 
-
standart bo„lmagan topshiriqlarni fikrlashda tezkorligi; 
-fikrlashda tanqidiylik; 
Xulosa tariqasida aytadigan bo„lsak:mantiqiy fikrlashni rivojlantirish va ushbu 
jarayonni takomillashtirish, shakllantirish bugungi kun uchun muhim omil sanaladi. 
Har bir o„quvchida ushbu qobiliyat rivojlanib va shakllanib borsa, o„quvchilarimiz 
yanada iqtidorli va bilimli bo„lishlari o„z isbotini topadi.