Filologiya fakulteti

zoopark,  (z oologiya  parki,  ya na :  zookabinet,  zoomagaz in,  zoomuzey),  

aviabomba  (a via ts ion  bomba :  a viats iya  bo mba;  ya na :  av iazav od,  

aviapochta,  aviabaza),  agitbrigada  (a gitats ion  brigada :  a gitats iya  

brigadas i; 

ya na : 

agitpoezd, 

agitmashina, 

agitpunkt). 

Bu 

ho l 

ka lka las hning bir ko‘rinis hidir. 

Hoz irgi  o‘zbek  tilida gi  qisqa rt ma  otla r  yasa lis h  te xnikas i 

jihatida n  bir  qa nc ha  ko‘rinis hlarga  ega.  Bu  o‘ rinda  mis olla rni  ko‘rib  

o‘tis h  bila n  c he gara la na miz :  O‘zTAG  (O‘zbe kiston  te le gra f  a ge ntligi),  

O‘zdav nashr  (O‘zbe kiston  da vlat  nashriyoti),  av tozav od  (a vtomobil 

zavodi), Tos hDPU (Tos hke nt da vlat  peda gogika  univers iteti)  va b.  

---

 

40

Takror  yo‘ li  bila n  so‘z  yasas h  (paqpaq  tipida  -  so‘z ni  ta krorlas h 

orqa li  qo‘s hma  holga  ke ltiris h  yo‘ li  bila n  ya ngi  so‘z  hos il  qilis h),  tos h 

yo‘l  tipida gi  qo‘s hma  otlarga   o‘ xs has h,  morfologik,  s inta ktik  so‘z  

yasas hning  qadimgi  ko‘ rinis hidir.  Buning  yasa lis h  te xnikas ining 

sodda ligi  ha m qadimiyligida n da rak  beradi.  

Takrorning  ko‘rinis hla ri  ko‘p.  Bunda  dastlab  ikki  na rsa 

farqla na di:  ta kror  (odatda gi  ta kror)  va   ikkila nis h  (udvoye nie ).  Oddiy 

takror  ma’ noni  kuc ha ytiris h,  intens ivlikni,  e mots iona l  bo‘ yoqni 

bildiris h  uc hun  xiz mat  qiladi.  Bunda   ba’za n  ikki  ma rta  takrorlas h  ha m 

uc hra ydi.  Masa la n,  tezroq,  tezr oq  y ur:  te z lik  ma’ nos i  kuc ha ytirilad i 

(qiyos la ng:  tezroq  yur,  tezroq.  Ayting,  ay ting,  bugun  yomg‘ir            

yog‘masin-da).  U  tez-tez  gapirdi  (qiyos la ng:  u  tez  gapirdi):  bu  takror 

«ikkila nis h»  bo‘ lib,  u  hara katning  takrorla nis hi,  uzoq  da vom  etis hi 

kabi  ma’ nolarni  ifoda la ydi.  Quyida gi  misollarni  c hog‘ is htiring : 

otasiga  ay ting,  ayting,  jiddiyroq  ayting,  tushuntiring.  –  U  o‘ylab-

o‘ylab, bir fikrga ke ldi  (o‘ylab-o‘ylab:  uz oq o‘ yla b), nima  olding? (bir 

pred met)  -  nima-nima  olding?  (ko‘p  pred met,  nima -nima  olding?-

nima lar  olding?  Ta kror  orqa li  ko‘ plik  ma’ nos i  ifoda la nga n).  So‘z  

takrorining  bu  ko‘rinis hi  so‘z  yasas h  (paqpaq  k abi)  hodisas ida n  fa rqli.  

Ya na  a yrim  misolla rni  c hog‘ is htira miz :  To‘y,  marosimlar ga  tog‘ora,  

tugun  ko‘tarib  bor ishdan  qutulmadik,  qutulmadik-da  («M us htum»).  

Tur-tur,  ke tamiz,  -  dedi  akasi  (“ Ertakda n” ).  Bir  ozdan  keyin,  erta 

tongda,  tur-tur  boshlandi  (tur -tur:  podyom,  turis h).  Aya,  nega  bibip 

kelyapti?  («M us htum»); bibip, bipbip; a vtobus  (bola la r  nutqida).  

Anglas hila diki,  reduplikats iya,  so‘z  takrori  o‘zbek  tilida  ikki  xil 

xa rakterga  e ga :  so‘z  yasas h  vos itas i  va  gra mma tik  vos ita.  U  ko‘pinc ha  

gra mmatik 

vaz ifa ni 

baja radi: 

pred metning 

ko‘pligi, 

be lgining 

os hirilis hi,  ma’ noning  kuc ha yis hi,  ha raka tning  ta krorla nis hi  va  uzoq 

da vo m  etis hi  va  b.  (so‘z  yasas h  vazifas ini  ba jaris hi  a yrim  holla rda  

uc hra ydi).  Odatda gi  takror  va  ikkilanis h  (taq-tuq  kabi)  fa rqli  bo‘ lib,  

---

 

41

so‘z  yasas h  hodisas i  bila n  ke yingis igina  bog‘ la nadi.  Takror  ikki  xil : 

to‘ la  takror  (katta-katta  ka bi)  va  qis qa  takror  (k ap-katta  ka bi).  Qisqa  

takror  so‘z  yasa ma ydi,  ba lki  so‘z  sha kli  hos il  qila di  (qizil  -  qip-qizil 

kabi). Takror orqa li  qo‘s hma so‘z  hosil  qilis h to‘ la  takrorda  uc hra ydi.  

Takrorning  tarkibida gi  qis mla rning  a morf  holda  ke lis hi  (taq-taq,