Filologiya fakulteti

taqir -tuqur  kabi)  yoki  ora da  kuc ha ytiruvc hi  e le me ntning  bo‘ lis hi 

(taqa-taq,  taqira-tuqur )  bir  qa nc ha   xus us iya tla rga   e ga :  orada gi 

ele me ntning  ra vis h  yasovc hi  a ffiks   bila n  bog‘ la nis hi  taqqa  to‘xtadi: 

taqq  +  a,  taqa-taq  to‘xtadi  kabi),   kuc ha ytiruvc hi  bo‘ lib  ke lis hi  va  

qis ma n  biriktiris hga  yorda m  beris hi,  bog‘ la nis hni  kuc ha ytiris hi 

(taraq-turuq;  taraqa-turuq,  taqir-tuqur,  taqira-tuqur,  shaqir -shuqur  

kabi;  ke yingi  holda  birinc hi  qis mning  oxirgi  bo‘ g‘ inida   ikkinc hi 

daraja li  urg‘ uning  o‘rni  a niqroq  sez ila di)  va  b.  Lekin  orada gi  e le me nt 

(-a ) bu  yo‘ l bila n so‘z yasas h  hodisa sini o‘z ga rtirma ydi.  

Takror  so‘z  yasas h  vos itas i  bo‘ lga nda,  so‘z  qo‘s his h  hodisas i 

bila n  o‘ xs has hlik  tug‘ diradi  (qiyos lang:  ququ  (qus h)  -  Ko‘ks uv  (joy 

oti);  gra mma tik  vos ita  bo‘ lga nda   esa,  affiksats iya  hodis as i  bila n 

ya qinlas hadi.  Bunda y  o‘ xs has hlik,   yaqinlik  struktura,   ma’ no,  funks iya  

jihatida ndir.  Qiyos la ng:  kim-k im  k eldi?  –  Kimlar    keldi?  Ko‘plik 

birinc hi  holda  so‘z  takrori  orqa li,   ikkinc hi  holda  esa  a ffiks  orqa li 

ifoda la nga n.  Bu  holat  (takror  yoki  affiks  qo‘ llas h)  turli  to monlari 

bila n  ajra ladi:  ba’za n  biri  ikkinc his ining  o‘rnida  qo‘ lla na  oladi  (lekin 

stilis tik  jiha tda n  farqla nadi:  birinc hisi  jonli  –  so‘z las huv  holatiga  mos  

ke ladi),  ba’ zan  har  ikka las i  bir  mome ntda,  bir  konstruks iyada  

qo‘ lla na di  (kuc ha ytiruv:  umuma n,  bir  ma’ noning  ikki  vos ita  bila n,  

qa ytada n  ikki  ma rta  ifoda la nis hi,  ekspress iya,  kuc ha ytiris h,  os hiris h 

vaz ifas ini baja radi), ba’za n  ula rni a lmas htirib bo‘ lma ydi.  

Bu  qadimiy  yo‘ l  bila n  hos il  qilinga n  so‘z la r  (-c ha:  -c huv  - 

shovqin  ma’ nos ida,  ba:  -bu  -  bu  ha m  s hovqin-s uron  ma’ nos ida )  jonli 

so‘zlas huv  us lubini  bildirib  turadi  va   taqlid  so‘z larda n  yasas hda,  

---

 

42

ko‘pinc ha,  e mots iona l  tus ga  e ga  bo‘ladi.  Bunda y  yasa lis hning  bobov  

kabi  ko‘rinis hlarida  qis mla r  juda   birikib  ketga n,   o‘rniga  qara b 

odatda gic ha, a ffiks la r  ha m  qabul  qila di. 

Bunda y  yo‘ l bila n  yasas h bir qa nc ha  ko‘rinis hlarga e ga :   

1.  Taqlid  so‘z  ikkila nib,  s hu  tovus h  bila n  xara kte rla nadiga n 

pred metning  no mi  hos il  bo‘ ladi;  pred met,  hodisa  ovoz  be lgis i  - 

shuni  ko‘rsa tuvc hi  s o‘z  orqa li  a ta la di.  M isolla r:  shaqs haq  (qus hning 

nomi.   Qiyos la ng:  ola  s haqshaq,  qora  s haqshaq),  qahqah  (ke yin  

-a  a ffiks i  qo‘s hilga n:  qahqaha:  kulgi),  bobov  (bov  +  bov:  it),  chuchut 

(c hut+c hut:  be da na  ovida  is hlatila diga n  bir  xil  pred met:  be da na ni 

cha qiradi), 

paqpaq 

(bola lar 

o‘ yinida ), 

popop 

(poppop: 

tikis h 

mas hinas i;  oy oq  mas hina,  popop  mashina  ha m  de yila di.  Bu  so‘z ning 

aslida  Popov  fa miliyas i  bila n  bog‘ la nga n  bo‘ lis hi  ha m  mumkin),  pat-

pat  ( motots ikl),  bibip  (bipbip:  a vtobus ),    to‘qto‘q:  (qiz il  is hton:  qus h),  

biyovbiyov  

(qus h), 

ququ 

(mus ic ha ), 

tutu 

(tovuq),