Filologiya fakulteti

II.BOB. Usmon Nosir ijodining o‘ziga xosligi
2.1. U.Nosir hayoti va ijodi haqida.
U.Nosir o`zbek she`riyatiga chaqmoqday yalt etib kirib kelgan va yorqin iz qoldirgan iste`dodli ijodkorlardan biridir. U 1912 yil 13-noyabrdan Namangan shahrida hunarmand oilasida tug`ilgan. U yoshligidan otasidan judo bo`ladi va onasi Xolambibi Qo`qonlik Nosirhojiboyga turmushga chiqqach Qo`qonga ko`chib keladi. U.Nosir dastlabki savodini Qo`qonda ochilgan internatda chiqaradi. U Qo`qondagi 2-bosqich deb atalgan o`rta maktabni tugallagach, 30-yillarning boshlarida Samarqanddagi pedakademiyaning (hozirgi SamDU) til va adabiyot fakultetida ta`lim oladi. U.Nosirning dastlabki mashqlari internatda o`qib yurganidayoq yaratila boshlagan edi. Shoir ijodiy merosi birin-ketin nashr qilangan beshta she`riy to`plam – «Quyosh bilan suhbat» (1932), «Safarbar satrlar» (1932), «Traktorobod» (1933), «Yurak» (1935), «Mehrim» (1936) hamda «Norbo`ta « (1932), «Shaxshon» (1934) deb nomlanuvchi ikki doston va «Atlas» nomli she`riy dramalardan tashkil topgan. Bundan tashqarii, Pushkinning «Bog`chasaroy fontani» va Lermentovning «Iblis» («Demon») asarlarini o`zbekchaga o`girgan. Mustabid tuzumning 30-yillardagi qatog`onlik siyosati U.Nosirni o`z qurboniga aylantirdi. 1937 yilda qamoqqa olingan U.Nosir tutqunlikning og`ir azob-uqubatlari oqibatida 1944 yilda vafot etadi.
U.Nosir ijodini mavzu ko`lami va poetik obrazlar yaratishi nuqtai nazaridan ikki yo`nalishga ajratish mumkin. Birinchi yo`nalishni davr uchun an`anaviy yo`sinda bo`lgan, zamondosh shoirlar ijodi uchun ham xarakterli bo`lgan mavzularda yaratilgan asarlari tashkil etadi. «Bobomning falsafasi», «Karvon boradi», «Begona, «Gulzor-chaman...» deb boshlanuvchi she`rlari, «Norbo`ta», «Naxshon» dostonlari, «Atlas» dramasi shular jumlasidandir. Bu tipdagi asarlarda ham garchi shoirning mahorati ko`zga tashlansa-da, biroq lirik qahoamon ruhiyatida kechayotgan tuyg`ular zamon g`oyalariga mos yoki Ushbu g`oyalarni o`zida mujassamlashtirganligi bilan xarakterlanadi. Bu hol esa lirik qahramon qiyofasiga ma`lum darajadasoya tashlaydi, soxta ko`tarinkilik baxsh etadi.
U.Nosir ijodining asosini ikkinchi yo`nalish, ya`ni poetik mahorat bilan yaratilgan chinakam san`at namunasi darajasiga ko`tarilgan asarlari tashkil etadi. Bu jihatdan shoirning «Yurak», «Ikki she`r», «Yana she`rimga», «Bog`im», «Namimaga deganim», «Yo`lchi», «Shirin bo`ldi hayot iqlimi», «Yuoraman oqarib yotadi yo`llar», «Moviylik dengizi borliqni ko`mgan», «Monolog», «Nil va Rim» kabi ko`plab lirik, falsafiy xaraterdagi she`rlar, sonetlar xarakerlidir.
Bu tipdagi she`rlarda shoir lirik qahramonning turfa xil ruhiy holatlarini mohirlik bilan chizadi. «Yurak» she`rida lirik qahramon qalbi yashash zavqi, ijod dardi bilan to`lib-toshgan yuksak vatanparvarlik timsoli sifatida namoyon bo`ladi. Lirik qahramon shijoati, e`tiqodi shunday kuchliki, u hech qanday murosaga yo`l qo`ymaydi.
U.Nosir faqat lirik xarakterdagi she`rlar yaratibgina qolmay, falsafiy she`rlarning ham go`zal namunalarini taqdim etgan shoirdir. Uning «Monolog», «Nil va Rim» kabi asarlari shular jumlasidandir. Har ikala asarda ham dav rva shaxs fojiasi yuksak darajada mahorat bilan ifodalangan. «Monolog» she`rining zohiriy mazmunida «asrlarni yig`latgan sevgi»ga qarshi isyon ko`targan oshiq obrazi tasvir etilgan. Shoir asrlar qa`riga nazar tashlab sevgi fojiasini Petrarka, Dante, Shekspir qahramonlari taqdiri misolada yoritib beradi. Ta`kidlash zarurki, she`rda «sevgi» poetik timsoli orqali badiiy mazmun ham ifodalanganini ko`ramiz. She`rdagi botiniy mazmun odamning o`zinigina emas, balki hislarni ham xarob qilgan davrga nisbatan isyonkorlik ruhini ifodalashda namoyon bo`ladi. «Nil va Rim» she`rida ham inson erki, ozodlik uchun kurash g`oyasi falsafiy xarakterda o`z ifodasini topgan. Asarda tarixiy manzaralar xarakterli detallar orqali kitobxon ko`z o`ngida gavdalantiriladi.
«Norbo`ta» va «Naxshon» dostonlarida ham davr fojialari u yoki bu darajada o`z aksini topgan. «Norbo`ta» dostonida fuqarolar urushi fojialari tasvirlanadi. Bu davrda ota bolaga, aka ukaga dushman bo`lib bir-biriga miltiq o`qtalishlari («Chasovoy» bo`limi) realistik aks ettirilgan. To`g`ri, asarda shoir nuqtai nazari hokim tuzum tomonida, biroq voqelikni haqqoniy aks ettirish bu nuqtai nazardan ustunlik qilgan. Inqilobiy mavzuda yozilgan «Naxshon» dostoni arman xalqi hayotiga bag`ishlangan bo`lib, ozodlik uchun kurash g`oyasi Maro, Naxshon, Sarkis kabi obrazlar orqali ilgari suriladi.
U.Nosirning «Atlas» dramasi talabalar hayotidan olingan bo`lib, Atlas va Orzumandlarning muhabbati tasviri orqali sevgi-muhabbat, vafo va xiyonat kabi muammolarga munosabat bildiriladi. U.Nosirning tarjimalari ham adabiy merosining bir qismi bo`lib, o`zbek tarjimachiligiga kata hissa bo`lib qo`shilgan. Xulosa qilib aytganda U.Nosir qisqa vaqt ijod qilganiga qaramay, o`zbek adabiyoti rivojiga munosib hissasini qo`sha olgan iste`dodli ijodkorlardan biridir.