Фирузя мяммядли

Firuzə Məmmədli 
268 
-məcə (bilməcə, gülməcə); - gür (özgür); - ntı (bağlantı); - ay 
(olay) 
və s. şəkilçilərlə düzələn sözlər də vardır.
Türkiyə türkcəsindən dilimizə daxil olan törəmə sözlərin 
bir qismi «söz+söz» modelində formalaşan mürəkkəb sözlərdir. 
Bu sırada «soy+ad», «bilgi+sayar», «buz+dolabı», «önəm ver-
mək», «yetər+say», «göz altına almaq» (frazeloji vahid), «sağ-
lıq durumu», «iş+birliyi», «uluslar+arası», «tele+görüm», «ön-
cə+görmə», «can+güdən», «say+bil», «yer+başı», «baş+kənd», 
«yer+əyrisi», «yer+bil», «göy+bil», «doğum günü», «yaşam 
tərzi», «bilim adamları» və s. kimi söz və ifadələri qeyd et-
məliyik.
Diqqətçəkən cəhətlərdən biri də budur ki, bu vahidlərin 
hamısı Azərbaycan dilinin mürəkkəb söz modellərinə uyğun 
gəlir. Bu mənada - ikinci növ təyini söz birləşməsi modelinə 
müvafiq gələn «buz+dolabı», «iş adımı», «uluslar+arası», 
«yer+əyrisi», «iş+birliyi», «yer+başı», «bilim adamları», «do-
ğum günü», «yaşam tərzi», «sağlıq durumu»; birinci növ təyini 
söz birləşməsi modelinə uyğun gələn «baş+kənd», «yetər+-
say»; ikinci tərəfi -ar, -ən şəkilçisi ilə düzələn feli sifət tərkibi 
ilə birinci tərəfi müxtəlif nitq hissələrinə aid olan, feili sifət 
tərkibi formulunda sabitləşən «bilgi+sayar», «can+güdən»; 
ikinci tərəfi «bil» felindən, birinci tərəfi adlıq hallı isimlərdən 
ibarət olan «yer+bil», «göy+bil», «say+bil»; ikinci tərəfi «sal» 
sözündən ibarət olan «rəqəm+sal», «ulu+sal» kimi sözləri qeyd 
etmək olar. «Sal» komponenti Azərbaycan dilində qrammatik 
mənaya malik olub sözdüzəldici şəkilçi kimi işlənməkdədir: 
məsələn, 
qum+sal
.
Bundan əlavə, -ca; -cə; -ma, -mə; -üm morfemlərinin kö-
məyi ilə düzələn «öncə+görmə», «tele+görüm» qəbilindən olan 
mürəkkəb sözlər də vardır.
Türkiyə türkcəsindən Azərbaycan dilinə keçən sözlərin 
heç də hamısı eyni dərəcədə işlək vahidlər statusunda deyildir. 
Bunların bir qismi daha çox ticarət işçiləri səviyyəsində, məhz 
türk malları etiketi kimi, mal dövriyyəçiləri arasında daha ak-

---