Фирузя мяммядли
Yüklə 3,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Seçilmiş əsərləri X
269 tivdır. Digər bir qismi Azərbaycan dilində həmin mənanı ifadə edən rus və ya Avropa mənşəli sözün sıxışdırılıb dilimizdən çıxarılması məqamında işlənməklə fəal mövqeyə keçmişdir. Belə ki, «dəstək», «dəstək vermək» sözləri məhz «mənəvi da- yaq» məqamında son dövrlərdə dilimizdə işlənən «podderji- vat», «podderjka» (rus mənşəli) sözünü sıxışdırıb çıxarmışdır. Dilimizdə getdikcə daha artıq dərəcədə işləklik qazanan «görüntülər» (mənzərələr, çəkilişlər, peyzajlar mənasında), «gələnəklər» («ənənələr» əvəzinə), «bilim adamları» («elm adamları» əvəzinə), «bağlantı» (telefon əlaqəsi mənasında), «çağdaş» («hazırki» əvəzinə), «anında» («həmin dəqiqə» əvə- zinə), «cavablamaq», «ziyarətçilər» (görüşə, məsləhətə, müali- cəyə və s. gələnlər), «seyrçilər» («tamaşaçılar» əvəzinə), «so- nuclamaq» (sona çatdırmaq), «olaylar» («hadisələr» əvəzinə), «saylı» («nömrəli» əvəzinə), «birlik» (dilimizdə «toplum» mə- nasında işlənirdi), «bəstəçi» («bəstəkar» əvəzinə), «yazar» («yazıçı» əvəzinə), «iyi» (yaxşı) və s. kimi sözlər Türkiyə türkcəsindən götürülmüşdür. Bu sözlərin böyük bir qismində struktur əlamətlər Azərbaycan dilinin sözyaratma modelinə uyğun olduğundan (kök+şəkilçi), eləcə də türk mənşəli oldu- ğundan dilimizin lüğət materialı içərisində yad ünsür kimi gö- rünmür, əksinə Azərbaycan dili belə sözlər üçün doğma mühit hesab olunur. «Cavablamaq» sözü «cavab vermək» əvəzində, sözə qənaət məqsədi ilə dilimizin şifahi nitq üslubunun məh- sulu kimi meydana gəlmişdir. Bu strukturda (-la, -lə şəkilçi- lərinin köməyi ilə) sözyaratma dilimizin məhsuldar modelləri sırasında olsa da, (müqayisə et «sayıqlamaq», «sığallamaq», «qılıqlamaq», «soraqlamaq» və s) «cavab» sözünün - la şəkil- çisi ilə düzəldilmiş ifadə tərzi daha çox Türkiyə türkcəsindəki «sonuclamaq» sözünün quruluş tərzinə uyğun gəlir. Buradan isə belə qənaət hasil olur ki, dilimizin qrammatik quruluşu öz ilkin köklərinə möhkəm bağlıdır və hansı dilinsə təsirindən asılı olmayaraq, forma ona doğmadırsa, onu öz içərisinə alır və onu öz mühitinin məzmun planında sabitləşdirir. |