Fİtopatoloji Vİze çalişma kağidi fitopatoloji



Yüklə 83,5 Kb.
tarix25.01.2017
ölçüsü83,5 Kb.
#6370

FİTOPATOLOJİ VİZE ÇALIŞMA KAĞIDI

Fitopatoloji: Bitki hastalıklarının nedenlerini, belirtilerini, evrelerini, çıkış ve bulaşmla şekillerini, korunma ve tedavi yöntemlerini araştıran bilim dalıdır.

Hastalıkların Ormanlarımıza Yaptığı Zarar Tipleri:

  • Ağaç ölümü

  • Artımın azalması

  • Rejenerasyon gecikmesi

  • Tür değişimi

  • Ticari odunun zarar görmesi

  • Yetişme ortamının zarar görmesi

  • Koruma ve savaş masraflarının artımı

Tür: Doğada yalnız kendi aralarında çiftleşebilen, yapı ve işlev özellikleri yönünden birbirine benzeyen bireylerden oluşan bir populasyon olarak tanımlanır.

Alem - Bölüm (Şube) – Sınıf – Takım – Familya – Cins – Tür



Ototrof canlılar; kendi besinlerini sentez edebilen canlılar. Heterotrof canlılar; besinlerini başka canlılardan alan canlılar.

Fitopatolojinin Ana Bölümleri

  1. Simptomoloji: Hastalık belirtileri bilmidir. Bir bitkide, herhangi bir hastalık etmeninin etkisi sonucu, hastalığın belirli bir döneminde ortaya çıkan ve o hastalık için karakteristik olan belirtilerin tümüne birden ‘SENDROM’, sendromu oluşturan belirtilerin herbirine ise ‘SİMPTOM’ denir.



  1. Nekrotik Simptomlar: Protoplastların tahrip olması sonucu hücre ve dokuların ölmesi ile ortaya çıkan koyu renkli ölü alanlara “nekroz” denir. Başlıcaları şunlardır:



  • SARARMA (KLOROZ): Bitkilere yeşil rengi veren klorofil oluşumundan sorumlu kloroplastların tahrip olması sonucu normalde yeşil olan doku ve organların sarı renk almasıdır.

  • SOLGUNLUK: Bitkilerin transpirasyonla kaybettikleri suyu karşılaya mamaları sonucu pörsümesidir.

  • SULANMA (HİDROSİS): Hastalanan hücrelerden çıkan suyun hücreler arasındaki boşluklara dolması sonucu, dokuların sulumsu şeffaf bir görünüm almasıdır.

  • YANIKLIK: Hastalık etmeninin etkisi sonucu bitki dokularının hızla su kaybederek kurumasıdır.

  • LEKELER: Bitkilerin yaprak, çiçek ve meyve gibi organlarında görülen ve genellikle daha koyu renkte bir sınırla çevrili olan, açık veya koyu renkli belirgin nekrotik alanlardır.

  • KANSER YARALARI: Gövde veya köklerdeki kabuk ve korteks dokularında çeşitli etmenlerin etkisi ile oluşan sınırlı nekrozlara kanser yarası denir.

  • ÇÖKERTEN: Genç bitkilerde kök boğazında patojenlerin etkisi ile oluşan şiddetli nekroz sonucu bitkilerin aniden solarak kök boğazından kıvrılıp toprağa devrilmesidir.

  • ÇÜRÜKLÜK: Bitki organları dokularının yapılarının bozulması suretiyle dağılmasına “çürüme” denir.

  • AKINTILAR: Bitki hücre zarlarının tahrip olması nedeniyle çıkan sıvılara akıntı denir.

  • GERİYE DOĞRU ÖLÜM: Çok yıllık bitkilerde sürgünlerde uçtan başlayıp aşağıya doğru gelişen geniş nekrozlar şeklindeki belirtiye denir.



  1. Hipoplastik Simptomlar: Bitki organ ve dokularının tam olarak gelişememesi ve hastalıklı kısımların normalden daha küçük ya da açık renkli olmasına hipoplasya denir.



  • CÜCELEŞME: Bitkilerin normal büyüklüklerine ulaşamaması halidir.

  • ROZETLEŞME: Bitkilerde boğum aralarının uzayamaması halidir.

  • DURGUNLUK: Bitki organlarının tam olarak gelişememesi durumudur. Çiçek ve meyve gelişememeleri.

  • BEYAZLAŞMA: Bitkilerde klorofilin oluşamaması nedeniyle tamamen renksizleşme halidir. Bu durumda normalde yeşil olan renk beyaza döner.

  • SARILIK (KLOROZ): Klorofilin tam olarak oluşamaması nedeniyle ortaya çıkan sararmadır.

  • ETİOLASYON: Yeterli miktarda ışık almayan bitkilerde yaprakların normalden küçük, gövdenin ince, uzun ve dokuların klorozlu veya beyazlaşmış olmasıdır.



  1. Hiperplastik Simptomlar: Bitkilerin bazı organlarında ya da tamamında boy veya renk bakımından normalin üzerinde bir gelişme yada bitki organlarında şekil değişikliği olması, veya bazı organların zamanından önce gelişmesi hiperplastik simptomları oluşturur.



  • AŞIRI BÜYÜME (GİGANTİZM): Hücre, doku yada organların aşırı büyümesidir.

  • ANORMAL RENKLENME: Normal olarak klorofil bulunmayan dokularda klorofil oluşumu, klorofil fazlalığı sonucu mavi-yeşil renk oluşumu veya antosiyanin fazlalığı nedeni ile kırmızı ya da mor renk oluşmasıdır.

  • DOKULARIN ZAMANINDAN ÖNCE OLUŞMASI: Bazı bitkilerde yaprak, çiçek ve meyveler zamansız dökülür. Bunun nedeni, suberin tabakasının oluşmasıdır. Suberin ayırıcı bir dokudur.

  • DOKULARDA ANORMAL GELİŞME: Çiçek organlarının yaprak haline dönüşmesi, olgun bitkilerde fide yaprakları gibi küçük, genç yaprakların gelişmesi ya da tohumların normalden farklı bir yerde oluşmasıdır.

HASTALIK ETMENLERİ

1. Abiyotik (Cansız) Hastalık Etmenleri :

- Geri dönüşümlü

- Bulaşıcı olmaması (Fizyolojik karakter)

2. Biyotik (Canlı) Hastalık Etmenleri :

- Geri dönüşüm zor

- Bulaşıcı (epidemi oluşturacak tarzda)

ABİYOTİK HASTALIK ETMENLERİ :

1. İklim Faktörleri

1.1 Yüksek Sıcaklık

1.2 Don


1.3 Yağış ve Nem

1.4 Işık


1.5 Rüzgar ve Fırtına

2. Toprak Özellikleri

2.1 Toprağın fiziksel yapısı

2.2 Toprağın kimyasal yapısı

3. Çevre Kirliliği

4. Pestisitler

5. Hatalı Ormancılık Uygulamaları

İKLİM FAKTÖRLERİ


1.1. Yüksek sıcaklık

- Bitkilerin büyük çoğunluğu 15-30° C dereceler arasında sağlıklı gelişmelerini sürdürür.

- Ölüme neden olan sıcaklığın 54° C olduğu saptanmıştır.

Yüksek sıcaklıkta:

- hücrelerdeki enzim ve proteinlerin yapısı bozulur

- su kaybı → hücre zarı yırtılması

- toksik maddeler oluşur

1.2. Don (Düşük Sıcaklık)

Suyun donduğu nokta 0° C’nin altındaki sıcaklıklara don denir.

Organik maddede su ne kadar çok olursa zarar o oranda çoğalır.

Düşük sıcaklıklar bitkilerde 3 şekilde zarar yapar :

I - Don Ölümü

II - Çatlatan Don

III - Çıplak Don

I – Don Ölümü

Genç bitkileri ve ağaçların taze kısımlarını dondurur. İlkbahar ve sonbahar donları

‘Don halkası’ oluşumu→ 2-6 yaşında çam, ladin, servi ağaçlarında görülür.

İlkbaharda kambiyum faliyetiyle



ALINABİLECEK TEDBİRLER:

  1. Don yataklarına fidanlık kurmamak

  2. Ekimler ilkbaharda yapılmalı

  3. Ekim yastıkları yapraklı dallarla kapatılmalı

  4. Isıtma, sisleme, dumanlama ve vantilasyon önlemleri

II – Çatlatan Don

Isı birdenbire düşerse, odunun dış tabakası iç kısmına oranla daha çabuk küçülür ve büzülür. Gövdenin daha sıcak olan iç kısmının hacmi aynı hızla değişemediğinden gerilim farkı meydana gelir. Bu fark belirli bir ölçüyü aştığında ağaç gövdesi uzunlamasına yarıçap doğrultusunda az yada çok derin şekilde çatlar.

Gece yarısından sonra, özellikle sabah saatlerinde meydana gelir. Hastalık etmeni patojenler için potansiyel giriş alanı.

Özellikle MEŞE, KARAAĞAÇ, DİŞBUDAK, AKÇAAĞAÇ, CEVİZ, KESTANE ve KAVAKlarda görülür.



III – Çıplak Don

İlkbahar (Şubat, Mart) aylarında, topraktaki suyun donması sonucu hacmi genişler, toprak yukarı doğru yükselir. Bununla fideler de yukarı çıkar. Don yukarıdan aşağıya doğru çözülürken toprak eski düzeyine iner. Fideler köklerinin uç kısmı henüz çözülmemiş alt tabakada bulunduğundan, toprağın inmesine ayak uyduramazlar ve kökler kısmen açıkta kalır. Buna çıplak don adı verilir.

Bundan en fazla zararı yayvan köklü ağaç fideleri görür.

Çıplak dona karşı Koruyucu Önlemler:



  1. Killi topraklara kum karıştırma

  2. Ekim yastıkları yükseltilir

  3. Mekanik örtü kullanımı

  4. Sonbaharda fidan boğazları toprakla takviye edilir.

1.3. Yağış ve Nem

- Yağmur, Kar, Dolu → fiziksel zarar

→ açık yara oluşturması

Kardan en fazla zararı herdem yeşil iğne yapraklı ağaçlar görür

- Bağıl nem Azlığı → su noksanlığı

Fazlalığı → funguslar için uygun ortam

oluşturması

1.4. Işık

Işık fazlalığı

Işık azlığı → Az klorofil oluşumu, açık yeşil, sarı yaprak oluşumu, gelişim gerilemesi, boğum araları uzaması, gövde incelmesi

1.5. Rüzgar ve Fırtına

- Transpirasyonu artırması

- Bitki organlarına fiziksel zararı

- Form bozuklukları oluşturması

- Hastalık etmenlerini uzak mesafelere taşıması

TOPRAK ÖZELLİKLERİ


2.1. Toprağın fiziksel yapısı

- Toprak sıcaklığı:


Tohum çimlenmesinde etkili

Don olayları ve köklerde zarar

Mikroorganizmalara etkisi

- Hava ve Su kapasitesi:

Killi topraklar

Kumlu topraklar


- Toprak reaksiyonu:
Anyon ve katyon halinde birçok element içerir. Asit yada alkali bir yapı.

Bitkiler genelde nötr topraklarda iyi gelişim gösterir. pH 4-8 aralığı

Asit topraklarda → bakır,bor,mangan,alüminyum,demir toksik etki yapar

Sodyum tuzları→toprak pH’sını yükseltir.

Toprağın pH’sı toprakta bulunan patojenler açısından önem taşır:
- Bakteriler aside dayanıksızdır.

- Fungusların, Phythium türleri alkali, Plasmodiophora brassicae gibi türleri ise asit topraklarda iyi gelişir.



2.2. Toprağın kimyasal yapısı

Azot,fosfor,potasyum,kalsiyum,magnezyum,kükürt gibi bitkilerce fazla kullanılan MAKROELEMENTLER

Demir,bor,mangan,çinko,bakır,klor gibi az kullanılan MİKROELEMENTLER

Bunların toprakta yeterli bulunmaması bitkilerin hastalıklara karşı daha hassas duruma sokar. Fazla bulunmaları ise toprak reaksiyonunu nötrden uzaklaştırır.


► Gübreleme → fidanlıklarda

→ ormanda: aralama artıklarının bırakılması



ÇEVRE KİRLİLİĞİ

Kirleticilerin etki şiddeti :



  • Bitkinin kirleticiye maruz kalma süresine

  • Kirleticinin dozuna

  • Işık şiddetine

  • Bağıl neme

  • Toprak özellikleri ve nemine

  • Sıcaklık ve diğer kirleticilerin varlığına

göre değişmektedir.

A ve B


kirleticileri

Eklemeli etki (EAB = EA + EB)

Sinerjetik etki (EAB > EA + EB)

Antagonistik etki (EAB < EA + EB)



PESTİSİTLER

Pest = zararlı

Insect = İnsektisit

Fungus = Fungusit

Herb = Herbisit

HATALI ORMANCILIK UYGULAMALARI




  • Zararlılarla doğru mücadele yöntemini seçmemek

  • Yanlış kimyasal kullanımı (Uygulama şekli, zaman, doz ve tip olarak)

  • Üretim ve bakım esnasında kalan ağaçların yaralanması

  • Ağaçlandırmada yanlış tür seçimi

  • Derin dikim

  • Hatalı toprak işleme

  • Aşırı ve yanlış budama

  • Ürünleri uygun olmayan ortamlarda depolama

VİRÜSLER

  • İnsan, hayvan, bitki, fungus ve bakterilerde hastalık oluşturabilirler

  • Bitkilerde 500 virüs hastalığı

  • Protein ve nükleik asitten oluşmuştur

  • Sadece nükleik asitten varet olanlara VİROİD adı verilir.

  • Hücresel yapıları yok

  • Tek veya çift sarmal RNA veya DNA partikülleri ile bunları saran koruyucu protein kılıfdan ibaret

  • %5-40 kadarını nükleik asit, %60-95’ini protein oluşturur.

Bitki Dokusuna Girişleri ve Bitkiden Bitkiye Taşınmaları:

  • Herhangi bir hareket organları yoktur

  • Konukçuya sadece yaralardan girerler

  • Bitki içine girdikten sonra gücreden gücreye geçerek hızlı bir şekilde çoğalırlar

  • Bazı virüsler doğrudan iletim demetlerine geçerek bitkinin diğer kısımlarına ulaşırlar, böylece sistematik enfeksiyon gerçekleştirirler.

  • Hastalık oluşturdukları dokulardan dışarı çıkmazlar.

Taşınmaları:

  • Mekanik yolla

  • Tohumla taşınma

  • Vegetatif yolla

  • Asaak bitkilerle

  • Böceklerle

  • Nematodlarla

  • Funguslara

  • Akarlarla

Belirtileri:

  • En yaygın olanı bitki gelişiminde azalma, cüceleşme

  • Belirtilerin çoğu yaprakta görülür

  • Sağlıklı doku rengi yaynında açık yeşil, sarı veya veyazın değişik donlarında alacalı bir görünümün oraya çıkması bozaik belirtisi olarak anılır

  • Yaprak damarlarında çekilme

  • Yaprak şekil bozukluğu

  • Çalılaşma

  • Gal oluşumu

  • Meyvelerde çatlama, sertleşme

  • Tohum oluşmaması



Savaşı:

Savaşı oldukça zordur. Antibiyotiklere duyarlı değillerdir. Amaç virüsün bulaşma ve yayılmasını engellemektir. Pratikte kullanılacak kimyasal savaş preparatı bulunmamaktadır.



Sınıflandırma:

Tam olarak yerleşmiş bir sistem yoktur. Bu nedenle hala konukçuları ve bunlar üzerinde oluşturdukları belirtiler dikkate alınarak isimlendirilirler.



BAKTERİLER

  • Procaryotae aleminin bir bölümüdürler

  • İnsan yaşamı için hem gerekli, hem de en tehlik bir hücreli mikroskobik canlılardır

  • Toprak verimliliğini arttırır

  • Havadan azot bağlar

  • Ölü bitkisel ve hayvansal artıkların parçalanmasını sağlarlar

  • Bakterilerin bitki içine girişleri yaralardan, kitinleşmemiş bitki kısımlarından ve doğal açıklıklardan olabilirmektedir

  • Bitki hücreleri canlı olduğu sürece bunlara giremezler

Morfolojileri:

  • Bir bakteri hücresi kloroplastı, mitokondrisi olmayan, ilkel tek samallı bir DNA iplikçiğinden oluşmuş nükleusu bulunan prokaryotik bir hücredir.

  • Hücre yapıları çübük, küre ve spiral şeklinde olabilirmektedir

  • Birçok bakteri kapsül denilen yapışkan, sümüksü bir madde salgılar. Bu madde hücrelerin çevresinde birikerek onları bir arada tutar

  • Bakteri hücre duvarının bazı özel boyaları absorbe edip etmemesine göre bakteriler Gram (-) ve Gram (+) olarak iki gruba ayrılmıştır

  • Bakteriler kamçıları sayesinde düz ya da titreme şeklinde hareker edebilirler. Spiral şeklinde bakteriler ise dönme hareketi yaparlar.

Üremeleri:

  • Bakteriler ikiye bölünmek suretiyle eşeysiz olarak çok hızlı bir şekilde ürerler.

  • Bazı bakteriler her 20-30 dakikada bir bölünebilirler.

Bakterilerle Savaş:

  • Mücadelesi oldukça zordur

  • Koruyucu önlemlere yer verilmelidir:

    • Toprağın ve bitkisel materyalin bakterili olmamasına dikkat edilmelidir

    • Hastalıklı bitki artıkları imha edilmeli

    • Tohum temini bakteriyel hastalıkların görülmediği alanlarda yapılmalı

    • Sulama ve gübreleme de aşırıya kaçılmamalı

    • Dayanıklı bitki türleri seçilmeli

  • Genelde bordo bulamacı adı verilen bakırlı ilaçlar kullanılır

  • Antibiyotikler etkilidir

Virüs Bakteri Ayrımı:

  • Bakterilerde hem DNA hem RNA bulunur. Virüslerde bunlardan sadece biri bulunur.

  • Bakterilerin sitoplazmasında ribozom bulunur. Virüslerde yoktur.

  • Bakterilerde mezozomlar bulunur, virüslerde yoktur.

  • Bakterilerde kamçı vardır,virüslerde yok

  • Bakterilerde özel yapıda bir zar olduğu halde virüslerde yoktur.

  • Bakterilerde gereksinimleri olan enerji ve sentezleri gerçekleştiren enzimler bulunur. Virüslerde bu enzimler yoktur.

  • Bakterilerde üreme, kendi kendine olabildiği halde virüsler üremek için konukçu hücreye bağımlıdırlar.

  • Bakterilerde çoğalma cansız ortamda olabilir. Virüsler yalnız canlı hücreler içerisinde çoğalabilirler

  • Bakteriler antibiyotiklere duyarlı, virüsler değildir

  • Bakteriler normal ışık mikroskobuyla görüldükleri halde virüsler ışık ikroskobuyla görülmezler

FUNGUSLAR

Misellerin düzenli ve gevşek bir şekilde bir araya gelerek oluşturdukları fungal dokulara “PROSENKIMA” denir. İçinde değişik çoğalma yapılarının oluştuğu “STROMA” bu tip fungal dokularındandır.

Misellerin düzensiz ve sıkı bir şekilde bir araya gelerek oluşturdukları fungal dokulara “PSÖDOPARANKİMA” denir. Bu tip dokulara örnek olarak bazı funguslarda oluşturulan ve “SKLEROT” adı verline dormant ya da dinlenici yapılar verilebilir.

Fungus, soğuk, kurak, sıcak veya konukçu yokluğu gibi olumsuz koşullarda sklerot halinde canlılıklarını koruyabilirler.



Funguslarda Çoğalma:

Eşeysiz çoğalmada farklı karakterdeki çekirdeklerin birşeşmesi söz konusu değildir. Hif’in br noktasından doğrudan doğruya hif’ten ya da hif’in oluşturduğu bir kesenin içinde eşeysiz çoğalma organları olan “SPOR”lar meydana gelir.
Eşeyli çoğalmada iki nükleus’un birleşmesi söz konudur ve genellikle fungusun dinlenerek ertesi yıla geçişini sağlayan ve yılda bir kez cereyan eden üreme şeklidir.

Eşeysiz çoğalma 4 yolla gerçekleşir



  • Vegetatif çoğalma

  • Spor vererek çoğalma

  • Tomurcuklanma ile çoğalma

  • Somatik hypha’nın bölünmesi

Vegetatif çoğalma şekli, bitkilerde görülen çelikle üremeye benzetlebilir. Burada fungusun bir misel parçası yeni bir gelişme ortamına aktarıldığında, burada çoğalmaya, ortamı kaplamaya ve yeni bir koloni oluştırmaya başlar.

Spor vererek çoğalmada; gerçek funguslardan büyük bir çoğunluğu, hif uçlarında ya da yanlarında türün özelliğine göre değişik biçim ve sayıda spor oluşturmakta, bu sporlar uygun koşullarda çimlenerek yeniden hif’leri geliştirmektedir.

Bu biçimde oluşan eşeysiz sporlara “CONİDİUM”, bunları taşıyan ve ana hiten ayrı bir yapısı olan taşıyıcı hiflere de “CONİDİOPHORE” denir.

Sprolar bazen de bağımsız bir hif’in ucunda oluşmaz, bir kese içinde bulunabilir. Bu spor keselerine “SPORGANGİUM”, kese içerisinde oluşan sporlara da “SPORANGİOSPOR” denir. Bu sporlar türe bağlı olarak hareketsiz (APLANOSPOR) yada hareketli (ZOOSPOR)’dirler. Hareketli olan Zoosporlar kamçılarıyla bir su damlası içinde hareket edebilirler.

Bazı fungusların tek tip spor oluşturmalarına karşılık bazıları yaşamları boyunca birden çok spor verirler. Örnek: eşeysiz dört spor dönemi olan Karapas ile macro ve microconidiumlar oluşturan Sclerotinia türleri.

Tomuctuklanma ile coğalma; mayalarda sıklıkla rastlanan bu çoğalmada vegetatif hücre bir noktada tomurcuk oluşturur. Hücre çekirdeği de tomurcuğa doğru uzamaya başla, sonra çekirdek ikiye bölünür. Bir parçası yeni hücreye geçer, diğeri ana hücrede kalır. Yeni maya hücresi çoğunlukla ana hücreden ayrılmaz, hücre zincirini meydana getirir.



Somatk hypha’nın bölünmesi; bazı fungus türlerinde hypha’nın her bir hücresi bir tespih tanesi biçimini alır, sonra birbirinden ayrılır. Ayrılan bu hücrelerden herbiri spor olarak çimlenip yeni bir somatik yapıyı oluşturur. Bu sporlar bazı türlerde bir dinlenme, bazı türlerde ise çoğalma organıdır.

Eşeyli çoğalma; funguslarda eşeyli çoğalma, iki eşey hücresinin ve bunlarda bulunan nucleusların birleşmesi temeline dayanır. Bu üreme üç aşamada gerçekleşir.

  • Plasmogami; döneminde eşey hücrelerinden birinden diğerine plazmalarıyla birlikte çekirdeklerin geçmesi söz konusudur. Ancak çekirdekler bu dönemde birleşmezker, yan yana eşleşirler.

  • Karyogami’de ise çekirdekler arası birşleşme gerçekleşir; koromozoml iki haploid eşey hücresi çekirdeğindeki kromozom sayısı (2n)’e çıkar ve diploid çekirdek oluşur.

  • Mayoz bölünme eşeyli üremenin son dönemidir. Karyogomiden sonra gerçekleşir. Karyogomi ile 2 katına çıkan çekirdeğe “ZİGOT” adı verilir. Diploid karakterde olan bu çekirdekte kromozom sayısı yeniden yarıya iner. Böylece iki haploid çekirdek oluşur. Bu şekilde haploid karakterli eşeyli sprolar oluşur.

Meydana gelen zigot, fungusun bir sonraki yıla canlı olarak geçmesini sağlayan sinlenme organı niteliğindeki OOSPOR’dur. Ancak bazı ilker türlerde eşey hücreleri yerine 2 ayrı hif hücresinin birleşmesi durumundan meydana gelen eşey hücresi ZYGOSPOR adını alır ve yine bir dinlenme organı niteliğindedir.




Yüklə 83,5 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin