Fitosenologiya

4.Turlar o’rtasida munosabatlarning guruxlari

Akademik V. N. Sukachevning klasifikatsiyasiga ko’ra (1956) fitotsenozni tashkil etgan turlar orasidagi munosabatni 3 guruhga birlashtirish mumkin.

1. Kontakt o’zaro munosabatlar. Bunda fitotsenozda ikki yoki undan ortiq tur individlarining bir-biriga qo’shilib o’sishi yoki birining boshqasiga mexanik tarizda ta’sir qilishi tushiniladi.

2.Transabiotik o’zaro munosabatlar. Bunda o’simliklar uyushmasidagi tur komponentlari o’zlarining hayotida yuzaga keladigan oqibatlari bilan yondosh tur individlariga ta’sir qiladi.

3.Transbiotik o’zaro munosabatlar. Bunda jamoadagi turlar bir birlariga bevosita emas, balki uchinchi tur individlari orqali raqobotlashadi.

Geobotanika tizimini, sistematik taksonlarini, birliklarini o’simliklar sistematikasi tizimidan, taksonlaridan, birligidan farqlash lozim. Tip, tsenotip, formatsiya (jamoa), assosiatsiya (qavm) lar geobotanik tizim hisoblansa, bo’lim yoki tip, sinf, ajdod yoki qabila, oila, turkum yoki avlod, tur esa sistematik tizim hisoblanadi. Keyingi boblarimizda bu haqda batafsil to’xtalamiz.

Bundan tashqari jamoadagi turlarni qayta hisoblab chiqish usullari ham keng qo’llaniladi. Bu usul biroz murakkabroq bo’lib, har bir tur ma’lum maydon birligida- 1 m kv, 10 m kv hisobiga olinib, umumiy fitotsenoz maydoniga qayta hisoblanadi. Bunda fitotsenozdagi daraxt turlarga 10 x 100, 20 x 80, 20 x 10, buta va o’t o’simlik turlarga 1x2 dan 100 x 2 gacha maydon ajratib olib o’lchanadi. Og’irlik usulida aniqlashda esa ajratib olingan bir necha o’nlab maydon o’lchanadi. Har bir maydon o’simligi o’rib olinadi va ular turlarga ajratib tortiladi. Olingan miqdor taqqoslab ko’riladi. Bu usul bilan, asosan, umumiy hosildorlikni aniqlash maqsadga muvofiq.