Fizika-m-ish pdf

Vektor kattaliklarni songa ko„paytirish va bo„lish
Vektor kattalik musbat songa ko‘paytirilsa, uning kattaligi shu son marta ortadi, 
yo‘nalishi esa o‘zgarmaydi.
Vektor kattalik musbat songa bo‘linsa, uning kattaligi shu son marta 
kamayadi, yo‘nalishi esa o‘zgarmaydi.
Vektor kattaliklarning proyeksiyasi
Aravachaning harakat yo‘nalishi bo‘ylab Ox o‘qini o‘tkazamiz. Bunda O
nuqtani ⃗ vektorning boshiga to‘g‘ri keltirishimiz kerak. ⃗ vektor oxiri A nuqtaga Ox
o‘qdan perpendikulyar o‘tkazamiz. Hosil bo‘lgan ⃗⃗⃗⃗ ⃗⃗ vektor ⃗ vektorning Ox o‘qidagi 
tashkil etuvchisi, ya’ni proyeksiyasini ifodalaydi. Harakat yo‘nalishida 
aravachaga ta’sir etayotgan kuch shu ⃗⃗⃗⃗ ⃗⃗ proyeksiyaning uzunligiga teng bo‘ladi.
MEXANIK HARAKAT TURLARI
Agar jism ixtiyoriy teng vaqtlar oralig‘ida bir xil yo‘lni bosib o‘tsa, uning bunday
harakati tekis harakat deb ataladi.
1. Jismning harakat trayektoriyasi to‘g‘ri chiziqdan iborat bo‘lsa, uning
bunday harakati to‘g‘ri chiziqli harakat deyiladi.
2. Agar to‘g‘ri chiziqli harakatlanayotgan jism ixtiyoriy teng vaqtlar 
oralig‘ida bir xil masofalarni bosib o‘tsa, uning
bunday harakati to‘g‘ri chiziqli tekis harakat
deyiladi.
Jismning tekis harakatidagi tezligi jism
bosib o‘tgan yo‘lning shu yo‘lni bosib o‘tish

---

uchun ketgan vaqtga nisbati bilan aniqlanadi:
Jismni vaqt birligida bosib o‘tilgan yo‘liga son jihatdan teng bo‘lgan
kattalikka tezlik deb ataladi.
Tezlik birligi: 
Xalqaro birliklar sistemasida uzunlik (yo‘l) birligi – metr (m), vaqt
birligi – sekund (s) qabul qilinganligidan XBSda tezlikning birligi sifatida m/s
qabul qilingan
3. Harakat davomida jism tezligining son qiymati o‘zgaruvchan bo‘lsa,
bunday harakatga notekis harakat deyiladi.
Notekis harakatda o‘rtacha tezlik jism bosib o‘tgan yo‘lning shu yo‘lni
bosib o‘tishga ketgan vaqtga nisbati bilan aniqlanadi:
,
Notekis harakatda bosib o’tilgan yo’l:
Oniy tezlik: 
Jismning muayyan bir paytdagi yoki trayektoriyaning ma’lum
bir nuqtasidagi tezligi oniy tezlik deb ataladi. Oniy tezlik jismning kuzatilayotgan
ondagi tezligini bildiradi.