aylanma harakat deyiladi.
1. Aylana bo‘ylab tekis harakatlanayotgan moddiy
nuqtaning vaqt birligi ichida yoy bo‘ylab bosib o‘tgan
yo‘liga son jihatdan teng bo‘lgan kattalikka chiziqli
tezlik
deyiladi va quyidagicha ifodalanadi:
̆
2. Aylana bo‘ylab tekis
harakatda aylana radiusi
burilish burchagining shu
burilish uchun ketgan vaqtga nisbati burchak tezlik deyiladi:
Burchak tezlik o‘zgarishining shu o‘zgarish uchun ketgan vaqtga nisbati
bilan o‘lchanadigan
kattalikka burchak tezlanish deyiladi.
, ,
Burchak tezlanishining birligi:
rad/s
2
Chiziqli tezlik bilan burchak tezlik orasidagi munosabat
Tekis aylanma harakat qilayotgan jismning yo‘l formulasi: ̆
Chiziqli tezlik, burchar tezlik va aylana radiusi orasidagi bo’lanish:
̆
Aylanish davri, chastotasi, chiziqli tezlik va burchak tezlik orasidagi
munosabatlar
Jismning bir marta aylanishiga ketgan vaqt aylanish davri deb ataladi.
Aylanish davri
T bilan belgilanadi. Uning asosiy birligi – sekund (s). Agar jism Δ
t
vaqt ichida
n marta aylangan bo‘lsa, u holda aylanish davri
T quyidagicha
aniqlanadi:
Jismning vaqt birligidagi aylanishlar soni aylanish chastotasi deb
ataladi. Aylanish chastotasi
v (nyu) bilan belgilanadi. Uning asosiy birligi –
1/s.
Agar jism Δ
t vaqtda
n marta aylangan bo‘lsa,
u holda aylanish chastotasi v
quyidagicha aniqlanadi:
Aylanish davri
T bilan aylanish chastotasi
v orasidagi munosabat:
;
Aylanish davri
T bilan chiziqli tezlik
υ orasidagi munosabat: ;
Aylanish davri
T bilan burchak tezlik ω orasidagi munosabat: ;
Aylanish chastotasi
v va chiziqli tezlik
υ orasidagi munosabat:
;
Aylanish chastotasi
v va burchak tezlik ω orasidagi munosabat:
;
Aylanma harakatda moddiy nuqtaning chiziqli tezligining son qiymati
o‘zgaradigan hollar ham uchraydi. Bunday paytda
moddiy nuqtaning chiziqli
tezligi o‘zgarishi bilan bog‘liq tezlanish vujudga keladi. Bu tezlanish tezlikning
son qiymati o‘zgarishi tufayli hosil bo‘lganligidan, uning yo‘nalishi tezlik
yo‘nalishi bilan mos tushadi. Shunga ko‘ra uni urinma, ya’ni
tangensial tezlanish
deb ataymiz va uning ifodasi quyidagicha bo‘ladi:
⃗
⃗ ⃗
Aylanma harakatlanayotgan moddiy nuqtaning chiziqli tezligi ham o‘zgarsa, uning
umumiy tezlanishi
⃗ ⃗
⃗
yoki √
ifoda orqali aniqlanadi.
Bu yerda:
a
τ
= ε
R ga teng -
tangensial tezlanish.
Normal tashkil etuvchish:
- normal tezlanish.
