Fiziologiyasi va gigiyenasi

К
va 
В
guruhi dar- 
mondorilarining ay rim lari ham sintezlanadi.
Yosh bolalarda ichaklar voyaga yetgan odamlarga nisbatan an- 
cha uzun. Voyaga yetgan odamlarda ichaklarning uzunligi uning 
tanasi uzunligidan 4 -5 marta uzun b o is a , emadigan bolalarda u 
6 marta uzundir. Ichaklar bolalar 1 yoshdan 3 yoshgacha bo'lgan 
davrda, y a ‘ni sutli oziqlardan aralash oziqlarda o'tish davrida juda 
jadal o'sadi, bunday holat 10 dan 15 yoshgacha bo'lgan muddatda 
ham kuzatiladi.
Ichaklarning muskulli qatlami va uning elastik tolalari voyaga 
yetgan odamlarga nisbatan yosh bolalarda kam rivojlangan. Shu 
sababli bolalarda peristaltika ancha zaif bo'ladi, ana shuning uchun 
ham bolalarda ich qotishga moyillik seziladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ichaklarning hazm shiralari hayotning birinchi kunidan boshlab 
ovqat hazmi jarayoni mcrtadil kechishini ta'm inlovchi barcha aso- 
siy fermentlarni saqlaydi.
M e'daosti bezining o ‘sish va rivojlanishi 11 yoshgacha davom 
etadi, 6 oydan ikki yoshgacha bo‘lgan m uddatdaanchajadal o'sishi 
kuzatiladi.
Jigar yosh bolalarda voyaga yetgan odamlarga nisbatan ancha 
katta; 8-10 oylik bolalarda uning massasi ikki martaga ortadi, 
ayniqsa, jigar 14-15 yoshdajadal o'sadi va 1300-1400 g massaga 
ega boMadi. 3 oylik homilada o ‘t suyuqligining ajralishi qayd qilin- 
gan. Yosh ulg'ayishi bilan o*t ajralishi tezlashadi.
Hazm tizim idagi so‘riIishIar. 
Hazm tizim ining barcha qism- 
larida so'rilish amalga oshadi. Agarda til ostida bir boMak qandni 
ushlab tursak, u eriydi va so'riladi. Demak, o g ‘iz b o ^ h lig id a y o q
so‘rilish kuzatilar ekan. Lekin ovqat hazm tizimidan ovqat massasi 
so‘rilish uchun zarur bo'lgan muddat davomida saqlanib qolmaydi.
M e'dada alkogol, qisman glukoza yaxshi so'rilsa. y o ‘g ‘on 
ichaklarda - suv, ayrim tuzlar yaxshi so'riladi.
Oziq moddalarning asosiy qismini so'rilishi ingichka ichak­
larda kechadi, U o'zining tuzilishi jihatidan surilish funksivasi- 
ga juda yaxshi moslashgan. Odamlar ichaklarining ichki yuzasi 
0,65-0,70 m2 ga tengdir va u so*rg*ichlar hisobiga ichaklarning 
ichki yuzasi 4 -5 m2 gacha kengayadi, y a’ni odam tana yuzasidan 
2-3 martaga ortiqdir.
So‘rg'ichlarni qoplab turuvchi epiteliya hujayralari elektron 
mikroskop ostida qaralganda hujayralarning ichaklar b o 'sh lig ’iga 
qaraganda yuzasi tekis emas, ular, o 'z navbatida, barmoqsimon 
o'sim talar - m ikroso'rg'ichlar bilan qoplanganligini k o ^ ish mum- 
kin. Ularning o'lcham i shundayki, ularni eng katta o'lcham dagi 
yorug’likka ega mikroskop ostida ham ko'rish mumkin emas. Le­
kin ularning ahamiyati jud a katta. Birinchidan, m ikroso'rg'ichlar 
ingichka ichaklarning so'rish yuzasini vanada kengaytiradi. Ik- 
kinchidan, m ikroso'rg'ichlar orasida katta miqdorda fermentlar 
saqlanadi, ular u yerda saqlanib tursada ichaklar yuzasiga juda kam 
miqdorda tushadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Demak. m ikroso'rg'ichlar orasidagi fermentlarning konsen- 
tratsiyasi yuqori b o ig an lig i sababli. asosiy ovqat hazmi jarayoni 
ichaklar b o'sh lig 'id a kechmaydi. balki m ikroso’rgMchlar orasidagi 
bo'shliqlarda. ya'ni ichaldar epiteliyasi hujayralari devorlarida ke- 
chadi. Ana shuning uchun bunday tipdagi ovqat hazmi «devoroldi 
ovqat hazm i» deb atalgan.
Devorlarda oziq m oddalarning parchalanishi organizm uchun, 
ayniqsa. so'rilish jarayonini kechishi uchun ju d a samaralidir.
Gap shundaki, ichaklarda doimiy ravishda katta miqdorda 
mikroblar faoliyat ko'rsatadi. Agarda parchalanishning asosiy ja- 
rayonlari ichaklar yo'lagida kechganida edi bu paytda parchalanish 
mahsulotlarining katta qismi mikroorganizm lar tom onidan foyda- 
lanilardi. natijada jiddiy darajada kam miqdorda to'yim li m odda­
lar qonga so'riladi. Bunday b o im a y d i. chunki, m ikro so'rg ’ichlar 
mikroblarni fermentlar ta ’sir k o ’rsatadigan joyga o'tkazm aydi, 
m ikroblar o ic h a m jihatidan ancha katta va m ikroso'rg'ichlar ora- 
lig'iga kira olishmaydi. Oziq m oddalar esa ichaklar hujayralari de­
vorlarida joylashganligi sababli juda yengil so'riladi.
So'rilish - ichaklarning epiteliy hujayralarining faol ishi hisobi­
ga bajariladigan murakkab fiziologik jarayondir.
Oqsillar qonga am inokislotalarning suvdagi eritmalari shaklida 
so'riladi. Bolalar ichaklarining devorlari uchun xarakterli bo'lgan 
xususiyat yuqori o'tkazuvchanlik xususiyatidir, shu sababli sut 
oqsillari va tuxum oqsillari o'zgarm agan holda ularning ichaklari 
devorlaridan o'tishi mumkin. Lekin bolalar organizmiga parchalan- 
magan oqsillarning m e’yoridan ortiqcha tushishi uning terisida har 
xil toshmalar, qichish va boshqa noqulay hodisalarga olib keladi.
Bolalar ichaklarining devori yuqori o'tkazuvchanlik xususiyati- 
ga ega bo'lganligi sababli begona moddalar va ichaklarda chirish 
jarayoni natijasida hosil bo'ladigan zaharlar. to'liq hazm lanm agan 
m ahsulotlar ichaklardan, qonga o'tishi va turli toksikoz holat (za- 
harlanish) larni chaqirishi mumkin.
Uglevodlar qonga asosan glukoza shaklida so'riladi. Bu jara- 
von ichaklarning yuqorigi bo'lim ida ancha jadal kechadi. Y o'g'on 
ichaklarda uglevodlar juda sekin so'riladi. Lekin ularning y o 'g 'o n
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ichaklarda so’rilish imkoniyati kasallarni sun'iy oziqlantirish uchun 
davolash am aliyotida o'zining tasdig‘ini topm oqda (oziq moddali 
klizmalar). Yog'lar, asosan, limfaga glitserin va yog1 kislotalari 
shaklida so'riladi.
Suvning so ‘rilishi m e'dalarda boshlanadi, ichaklarda esa yanada 
jadalroq so'riladi (25 daqiqa mobavnida 1 1). Madanli tuzlar qonga 
erigan holda so'riladi, ularning so'rilish tezligi eritmadagi tuzlar- 
ning konsentratsiyasi bilan aniqlanadi.