va 16-18 yoshli o'sm irlarda sekinroq bo'lib, asli holiga keladi. Bo
lalar charchaganda o'rtacha puls siyraklashadi. O 'quvchilar o'quv
yili oxiriga borib, charchab qoladi, shunda yurak qisqarishi ortadi.
Bola jism oniy tnashq bilan muntazam ravishda shug'ullanib tursa,
yuragining massasi va sistolik hamda daqiqalik hajmi ancha ortadi.
K o'plab ilmiy tadqiqot ishlarining natijalariga k o ‘ra,chang‘ida yur-
ganda, velosiped uchganda, futbol o'ynaganda, yengil atletika va
boshqalar bilan shug'ullanganda, bolalar yuragining massasi, sisto
lik va daqiqalik hajmi ortadi. Yurakning sistolik hajmi muskul ishi
vaqtida 12 yoshli bolalarda 104 s m \ 13 yoshda 112 sm3, 14 yoshda
116 sm3 bo'ladi.
Yurak-tomirlar tizim iga turli his-hayajon (xursandchilik, g'am .
og'riq. qo'rquv va boshqalar) kuchaytiruvchi yoki susaytiruvchi
ta ’sir etadi.
Yurak-qon tomirlar tizimi gigiyenasi.
Kun tartibi yurak-tomir
tizim iga kuchli ta ’sir etadi. Bolaning kun tartibi to ‘g*ri tashldl etil-
sa. yurak-tom ir tizimi m o'tadil ishlavdi. Shuning uchun ham ular
bajaradigan jism oniy ish va mashqlarning jadalligi va o g ‘ir-yengil-
ligi, ularning yoshiga mos b o ‘lishi kerak, ayniqsa, salbiy his-ha
yajon, chekish, spirtli ichimliklar ichish, uzoq muddat harakatsizlik
yurak-tom ir tizimi ishini buzadi.
Bolalarning kiyimi, poyabzali qon aylanishni qiyinlashtirmay-
digan, vena tom irlarida qon dimlanib qolishiga y o 'l qo'ym aydigan
bo'lishi kerak. Poyabzal tor bo'lsa, oyoqning qon bilan ta ’minla-
nishi qiyinlashadi. Oyoqda turli qadoq, yara paydo bo'ladi. Bolalar
ning sof havoda bo'lishi, jism oniy mashqlar bilan shug'ullanishi,
vaqtida ovqatlanishi yurak-tom irlam ing normal ishlashida muhim
aham iyatga ega.
Dostları ilə paylaş: 
