Fiziologiyasi va gigiyenasi

Nafas olish tiplari. 
Bolalarning hayotini dastlabki oylarida 
ularning qobirg' alari juda kichik egilishga esa bo'lganligi sababli. 
deyarli gorizontal holatda bo'ladi. Yuqorigi qobirg'a va to'liq yelka 
poyasi vuqorisida joylashgan qobirqg'alararo muskullar ancha zaif 
bo'ladi. Ana shu xususiyatlari tufayli yangi tug'ilgan bolalarda dia- 
fragmali nafas olish kuzatiladi. bunda qobirg' alararo muskullar­
ning ishtiroki unchalik jiddiy emas. Diafragmali tipdagi nafas olish 
bolalarning birinchi vilining ikkinchi yarm igacha saqlanib qoladi. 
Q obirg'alararo muskullarning rivojlanishi va bolaning o'sishi hiso­
biga uning ko'krak qafasi pastga tushadi va qobirg' alar qiyshaygan 
holatni oladi. Shundan keyin emadigan bolalarning nafas olishi dia­
fragmali ustun bo'lgani holda ko'krak qorin tipini oladi. shunday 
bo'lsada ko'krak qafasining yuqorigi qismining harakatchanligi 
hali ham unchalik katta bo'lm agan holda qoladi.
3 dan 7 gacha yoshgacha bo'lgan davrda. yelka qismining rivoj­
lanishi bilan ko'krak tipidagi nafas ustunlik qila boshlaydi va yetti 
yoshga kelib u juda ham aniq bo'lib qoladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

7-8 yoshga kelib jinsga ta'luqli nafas tiplari ajrala boshlaydi 
yigitlarda qorin tipidagi, qiz bolalarda esa ko'krak tipidagi nafas 
olishlar ustun bo'la boshlaydi. Nafas olishning jinsiy differensiya- 
lanishi 14-17 yoshga kelib tamom bo'ladi. Shuni qayd qilish ke- 
rakki, o'sm irlar va qiz bolalarga xos bo'lgan nafas tiplari sport bi­
lan shug'ullanish yoki boshqa mehnat faoliyati bilan shug'ullanish 
tufayli o'zgarishi mumkin.
K o'krak qafasining o'zig a xos tuzilish kuchiga va nafas mus- 
kullarining unchalik baquvvat bo'lm asligi tufayli bolalarda nafas 
harakatlari yuzaki va tez bo'ladi.
Nafas chuqurligi va chastotalari. 
Voy aga yetgan odam daqiqa- 
s ig a l5—17 marta nafas harakatlarini bajaradi: bir marta tinch-nor- 
mal nafas olganda 500 ml havo oladi. Jismoniy ish bajarganda na­
fas olish 2-3 martaga tezlashadi. Ayrim sport mashqlarini bajarish 
paytida nafas harakatlari daqiqasiga 40-45 martagacha ortadi.
Jismoniy mashqlar bilan chiniqqan odam larda aynan bitta ish- 
ni bajarish paytida o'pka ventilatsiyasining hajmi asta-sekin orta 
boradi. ya'ni nafas olish shunchalik sekin. lekin chuqur bo ‘ladi. 
Chuqur nafas olinganda alveolar havo 80-90 % ga ventilatsiya 
qilinadi, ya'ni alveolalar orqali katta miqdordagi gazlarning dif- 
fuziyasini ta'm inlavdi, Yuzaki va tez-tez nafas olinganda alveo­
lar havoning ventilatsiyasi jiddiy darajada kam bo'ladi va nafas 
olinayotgan havoning nisbatan katta qismi o 'lik bo'shliq deb ata- 
luvchi - burun, halqum, o g 'iz bo 'sh lig 'i, kekirdakda va bronxlarda 
qoladi. Shunday qilib, sport bilan shug'ullangan odamlar qoni sport 
bilan shug'ullanm agan odamlarnikiga nisbatan kislorod bilan juda 
yaxshi to'yinadi.
Nafasning chuqurligi bir marta nafas olinganida o'pkaga tusha- 
digan havoning hajmi