Fonetika “Ilm – qaytarish va takrorlash mevasidir”

O‟ynoqi
= o‘yin + a = o‘yna + qi = o‘ynoqi - 2 ta tovush o‘zgarishi: 1 ta tovush tushishi 
(i), 1 ta tovush almashishi (a) 
Yig‟loqi =
yig‘i + la = yig‘la + qi = yig‘loqi – 2 ta tovush o‘zgarishi: 1 ta tovush tushish 
(i), 1 ta tovush almashishi (a) 
Sanog‟im =
son + a = sana + q = sanoq + im = sanog‘im – 3 ta tovush almashishi 
Buyrug‟ingiz = 
buyur + uq = buyruq + ingiz = buyrug‘ingiz – 2 ta tovush o‘zgarishi: 1 ta 
tovush tushishi (u), 1 ta tovush almashishi (q) 
ESLATMA! 
A va i unlisi bilan tugagan fe‘llardan –v qo‘shimchasi yordamida harkat 
nomi hosil qilinganda, a tovushi o ga, i tovushi u ga almashadi: 
Sayla + v = saylov O‘qi + v = o‘quv. 
Yuqoridagi misollardek quyidagi mashqlarni bajaring. (
testda eng ko‟p shundan tushadi
) 
1.
Yashash uchun foydali mehnat qilish kerakligini anglab yetish insonlikning birinchi 
shartidir. 
2.
Men ko‘rganman osmonlarning tinig‘ini, toshlar tegdi, olib ketdim sinig‘ini, shunda 
anglab nomardlrning qilig‘ini 
3.
Unga egnidagi ko‘ylagi juda yarashgandi. 
4.
Ishqqa mubtalo oshiq yorning vafosizligidan azob chekardi 
5.
Qo‘yni puch yong‘oqqa to‘lgan xalq zolim beklarni jazolashga bel bog‘laganmish. 
GRAFIKA (harf) 
 
Boshqa xalqlar qatori o‗zbek xalqi ham o‗tmishda bir qancha yozuv turlaridan 
foydalangan. Avesto, urxun-enasoy, sug‗d, xorazm, uyg‗ur yozuvlari shular jumlasidandir. 
O‗zbek xalqi 1930-yilga qadar bir necha yuz yillar davomida arab grafikasiga asoslangan 
turkiy yozuvdan foydalanib kelgan. Abu Ali ibn, Abu Rayhon Beruniy, Muhammad al-
Xorazmiy, Ulug‗bek, Forobiy singari buyuk olimlarimizning ilmiy mushohadalari, Lutfiy, 

---

16 
Navoiy, Bobur, Mashrab, Furqat, Cho‗lpon-u Fitratlarning asarlari aynan ana shu yozuvda 
bitilgan. 
1930-yildan to 1940-yilga qadar xalqimiz lotin yozuvidan foydalandi. 1940-yilning may 
oyidan boshlab esa rus grafikasiga asoslangan o‗zbek yozuvi amalda tatbiq etildi. 
1993-yilning 2-sentabr kuni O‗zbekiston Respublikasining «Lotin yozuviga asoslangan 
o‗zbek alifbosini joriy etish to‗g‗risida»gi Qonuni qabul qilindi. 
1995-yilning 6-may kuni O‗zbekiston Respublikasining «Lotin yozuviga asoslangan 
o‗zbek alifbosini joriy etish to‗g‗risida»gi Qonunga o‗zgartirishlar kiritish haqida»gi Qonuni 
e‘lon qilindi. 
331