Xatto
atmosfera tarkibida CO
2
ning asta-sekin ko’payish jarayonlari
sezilmokda.
Havo tarkibidagi CO
2
ning miqdorini 0,03 foizdan to 0,3 foizgacha
ko’paytirish fotosintez jadalligini ham oshiradi (chizma).
o’simliklarni ko’shimcha CO
2
bilan oziklantirish, ayniqsa,
issikxonalarda ustiriladigan kishlokxujalik ekinlari uchun foydalidir.
Bu usul bilan ularning hosildorligini oshirish mumkin. Ammo
kushimcha CO
2
bilan oziklantirish fakat S3 o’simliklarning
xosildorligini oshirishga kuchli ta‘sir etadi, S4 o’simliklariga esa
ta‘sir etmaydi. Chunki S4 o’simliklari o’z tanasida CO
2
tuplash va
undan foydalanish xususiyatiga ega.
Issiqxonalarda xavo tarkibidagi CO
2
ning miqdorini 0,2-0,3 foizga
yetkazish, ayniqsa, sabzavot O’simliklariga yaxshi ta‘sir etib,
ularning hosildorligi 20-50 foiz va x.atto 100 foizgacha ko’payishi
mumkinligi aniqlangan.
HARORAT.
Xarorat o’simliklarning hamma tiriklik
jarayonlariga ta‘sir etadi. Fotosintez jarayoni uchun asosan uchta
xarorat nuktasi mavjuddir:
1) minimal - bu darajada fotosintez boshlanadi;
2) optimal - fotosintez jarayoni uchun eng ko’pay x.arorat darajasi;
3) maksimal - bu eng Yuqorii x.arorat darajasi bo’lib, undan
ozgina
ortsa fotosintez tuxtab Koladi.
Xarorat nuktalarining darajasi o’simlik turlariga bog`liq bo’ladi.
Minimal xarorat shimoliy kenglikda o’sadigan o’simliklar (kararay,
archa va boshqalar) uchun - 15°S, tropik O’simliklari. uchun esa 4-
8°S atrofida bo’ladi. Ko’pchilik o’simliklar uchun harorat 25-35°C
bo’lganda eng jadal fotosintez sodir bo’ladi. X,aroratningundan
oshib borishi fotosintezni ham sekinlashtiradi va 4O°S ga
yetgandatuxtab krladi Xarorat 45°C ga yetganda esa ayrim
o’simliklar ula boshlaydi. Ayrim chul va adirlarda yashaydigan
o’simliklarda 58 °S da ham fotosintez tuxtamay davom etadi.
Umuman, fotosintez jarayoniga yorug`lik, CO
2
miqdori va xarorat
birgalikda murakkab aloqadorlikda ta‘sir etadi.
SUV. Fotosintez jarayonida suv juda katta omildir. Chunki suv
asosiy oksidativ substrat - havoga ajralib chiqadigan molekulyar
kislorod va CO
2
ni o’zlashtirish uchun vodorod manbai bo’lib
hisoblanadi. Bundan tashqari barglarning me‘yorida suv
bilan
ta‘minlanishi: orizchalarning ochilish darajasini va CO
2
ning
yutilishini, barcha fiziologik jarayonlarning jadalligini, fermentativ
reaktsiyalarning yo’nalishini ta‘minlaydi.
Barg to’qimalarida suvning juda ko’p yoki kamligi (ayniqsa,
qur’goqchilik sharoitida) og`izchalarning yopilishiga, natijada
fotosintez jadalligiga ham ta‘sir etadi. Suv
tanqisligi yoki
kamchilligining uzoq, muddatga davom etishi elektronlarning
siklik va siklsiz transporti, yorug’likda fosforlanish, ATFlarning
hosil bulish jarayonlariga salbiy ta‘sir etadi.
Ildiz orqali ziqlanish . O’simliklar ildiz orqali tuproqdan juda ko’p
elementlarni (K, R, K, Sa, 8, M Re, Mp, Si, A1 va boshqalar)
o’zlashtiradi. Bu
elementlar xloroplastlar, pigmentlar, fermentlar,
oqsillar, yog’lar, uglevodlar va boshqalarning tarkibiga kiradi.
Shuning uchun ham o’simliklarning havodan va tuproqdan
oziklanishi uzviy ravishda bir-biri bilan bog`liq.
Xloroplastlarningtuzilmaviy shakli (ichki membranalar, lamellalar,
fanalar va pigmentlarning hosil bo’lishi) fakat me‘yordagi ildiz
orkali oziklanish sharoitida rivojlanadi. Azot va fosfor yetishmagan
sharoitda Xloroplastlarning tuzilmaviy shakli yemirila boshlaydi.
Pigmentlarning sintez jarayoni sekinlashadi va xatto tuxtab qoladi.
Azot va magniy xlorofillning tarkibiga kiradi. Demak, ular yetmasa,
xlorofill hosil bo’lmaydi va fotosintezga ta‘sir etadi.
Oziqa tarkibida fosforning yetishmasligi
natijasida fotosintezning
yorug’likda va qorong`ulikda bo’ladigan reaksiyalari buzilishi
mumkin. Umuman, fosfor miqdorining yetishmasligi hamda
ortiqchasi fotosintez jadalligini pasaytiradi.
O’simliklarning mineral elementlar bilan ta‘minlanish darajasi
Dostları ilə paylaş: