Fotosintyez ekologiyasi

 
CO
2
 ning KONSENTRATSIYASI.
CO
2
Fotosintez uchun eng zarur bo’lgan birikmalardan biri CO
2
hisoblanadi. Uning miqdori havo tarkibida 0,03 foizni tashqil etadi. 
Bir gektar yer ustidagi 100 m havo qatlamida 550 kg CO
2
bo’ladi. 
Shundan bir kecha-kunduz mobaynida o’simliklar 120 kg CO
2
ni 
yutadi. Lekin atmosferadagi CO
2
ning miqdori tabiatda mavjud 
bo’lgan karbonat angidridning doimiy miqdorini saqlab qoladi. 

---

Xatto atmosfera tarkibida CO
2
ning asta-sekin ko’payish jarayonlari 
sezilmokda. 
Havo tarkibidagi CO
2
ning miqdorini 0,03 foizdan to 0,3 foizgacha 
ko’paytirish fotosintez jadalligini ham oshiradi (chizma). 
o’simliklarni ko’shimcha CO
2
bilan oziklantirish, ayniqsa, 
issikxonalarda ustiriladigan kishlokxujalik ekinlari uchun foydalidir. 
Bu usul bilan ularning hosildorligini oshirish mumkin. Ammo 
kushimcha CO
2
bilan oziklantirish fakat S3 o’simliklarning 
xosildorligini oshirishga kuchli ta‘sir etadi, S4 o’simliklariga esa 
ta‘sir etmaydi. Chunki S4 o’simliklari o’z tanasida CO
2
tuplash va 
undan foydalanish xususiyatiga ega. 
Issiqxonalarda xavo tarkibidagi CO
2
ning miqdorini 0,2-0,3 foizga 
yetkazish, ayniqsa, sabzavot O’simliklariga yaxshi ta‘sir etib, 
ularning hosildorligi 20-50 foiz va x.atto 100 foizgacha ko’payishi 
mumkinligi aniqlangan. 

HARORAT. 
Xarorat o’simliklarning hamma tiriklik 
jarayonlariga ta‘sir etadi. Fotosintez jarayoni uchun asosan uchta 
xarorat nuktasi mavjuddir:
1) minimal - bu darajada fotosintez boshlanadi;
2) optimal - fotosintez jarayoni uchun eng ko’pay x.arorat darajasi; 
3) maksimal - bu eng Yuqorii x.arorat darajasi bo’lib, undan ozgina 
ortsa fotosintez tuxtab Koladi. 
Xarorat nuktalarining darajasi o’simlik turlariga bog`liq bo’ladi. 
Minimal xarorat shimoliy kenglikda o’sadigan o’simliklar (kararay, 
archa va boshqalar) uchun - 15°S, tropik O’simliklari. uchun esa 4-

---

8°S atrofida bo’ladi. Ko’pchilik o’simliklar uchun harorat 25-35°C 
bo’lganda eng jadal fotosintez sodir bo’ladi. X,aroratningundan 
oshib borishi fotosintezni ham sekinlashtiradi va 4O°S ga 
yetgandatuxtab krladi Xarorat 45°C ga yetganda esa ayrim 
o’simliklar ula boshlaydi. Ayrim chul va adirlarda yashaydigan 
o’simliklarda 58 °S da ham fotosintez tuxtamay davom etadi. 
Umuman, fotosintez jarayoniga yorug`lik, CO
2
miqdori va xarorat 
birgalikda murakkab aloqadorlikda ta‘sir etadi. 
SUV. Fotosintez jarayonida suv juda katta omildir. Chunki suv 
asosiy oksidativ substrat - havoga ajralib chiqadigan molekulyar 
kislorod va CO
2
ni o’zlashtirish uchun vodorod manbai bo’lib 
hisoblanadi. Bundan tashqari barglarning me‘yorida suv bilan 
ta‘minlanishi: orizchalarning ochilish darajasini va CO
2
ning 
yutilishini, barcha fiziologik jarayonlarning jadalligini, fermentativ 
reaktsiyalarning yo’nalishini ta‘minlaydi. 
Barg to’qimalarida suvning juda ko’p yoki kamligi (ayniqsa, 
qur’goqchilik sharoitida) og`izchalarning yopilishiga, natijada 
fotosintez jadalligiga ham ta‘sir etadi. Suv tanqisligi yoki 
kamchilligining uzoq, muddatga davom etishi elektronlarning
siklik va siklsiz transporti, yorug’likda fosforlanish, ATFlarning 
hosil bulish jarayonlariga salbiy ta‘sir etadi. 
Ildiz orqali ziqlanish . O’simliklar ildiz orqali tuproqdan juda ko’p 
elementlarni (K, R, K, Sa, 8, M Re, Mp, Si, A1 va boshqalar) 
o’zlashtiradi. Bu elementlar xloroplastlar, pigmentlar, fermentlar, 
oqsillar, yog’lar, uglevodlar va boshqalarning tarkibiga kiradi. 

---

Shuning uchun ham o’simliklarning havodan va tuproqdan 
oziklanishi uzviy ravishda bir-biri bilan bog`liq. 
Xloroplastlarningtuzilmaviy shakli (ichki membranalar, lamellalar, 
fanalar va pigmentlarning hosil bo’lishi) fakat me‘yordagi ildiz 
orkali oziklanish sharoitida rivojlanadi. Azot va fosfor yetishmagan 
sharoitda Xloroplastlarning tuzilmaviy shakli yemirila boshlaydi. 
Pigmentlarning sintez jarayoni sekinlashadi va xatto tuxtab qoladi. 
Azot va magniy xlorofillning tarkibiga kiradi. Demak, ular yetmasa, 
xlorofill hosil bo’lmaydi va fotosintezga ta‘sir etadi. 
Oziqa tarkibida fosforning yetishmasligi natijasida fotosintezning 
yorug’likda va qorong`ulikda bo’ladigan reaksiyalari buzilishi 
mumkin. Umuman, fosfor miqdorining yetishmasligi hamda
ortiqchasi fotosintez jadalligini pasaytiradi. 
O’simliklarning mineral elementlar bilan ta‘minlanish darajasi