Foydalanish

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
№4 2022 
137 
texnologiyalaridan o‘quv jarayonini tashkil qilishda foydalanilmoqda. Mazkur 
maqolada dars jarayonining samarasi va sifatini ta’minlashga xizmat qiluvchi yana 
bir nechta innovatsion metodlarni tavsiya qilamiz. 
“Kamalak jilosi” metodini boshlang‘ich sinflar uchun qo‘llash maqsadga 
muvofiqdir. Mazkur metoddan ona tili, matematika va o‘qish darslarida ham 
foydalanish mumkin. Masalan: ona tili darslarida so‘zlarni turkumlarga ajratishda 
qo‘g‘irchoq, mashina, kuldi, yig‘ladi, sariq, katta, kichik, to‘qqiz kabi so‘zlarni 
turkumlarga ajratish va ot so‘z turkumiga doir so‘zlarni ko‘k rangli chiziqqa 
joylashtirish, sifat so‘z turkumidagi so‘zlarni havo rang chiziqqa joylashtirish vazifasi 
beriladi. Matematika darsida sonlarni xona birliklariga ajratish davomida ushbu 
metodni qo‘llash mumkin. Ya’ni, kamalakning birinchi rangini bir xonali son deb 
oladigan bo‘lsak, ikkinchi qatordagi rangi ikki xonali songa misol bo‘la oladi. 
“Kamalak jilosi” metodi orqali bolalarda quyidagi bilim, ko‘nikma, malakalar va 
sifatlar shakllanadi: - o‘quvchi ranglar orqali so‘zlarning qaysi turkum doirasiga 
kirishini eslab qoladi; - o‘quvchida tabiat hodisalari haqidagi tasavvurlar paydo 
bo‘ladi, ularda atrofmuhit va tabiatga muhabbat, uni asrab-avaylash ko‘nikmalari 
shakllanadi; - o‘quvchilarning dunyoqarashi va tasavvur doirasi kengayadi, diqqatni 
jamlash, fikrlash, zehnlilik va topqirlik qobiliyatlari rivojlanadi. 
«Beshinchisi (oltinchisi, yettinchisi ...) ortiqcha» metodi: O‘quvchilar 
mantiqiy tafakkur yuritish ko‘nikmalariga ega bo‘lishlarida ushbu metod alohida 
ahamiyatga ega. Uni qo‘llashda quyidagi harakatlar amalga oshiriladi: 

O‘rganilayotgan mavzu mohiyatini ochib berishga xizmat qiluvchi 
tushunchalar tizimini shakllantirish; 

hosil bo‘lgan tizimdan mavzuga taalluqli bo‘lgan to‘rtta (beshta, oltita, ...) va 
taalluqli bo‘lmagan bitta tushunchaning o‘rin olishiga erishish; 

o‘quvchilarga mavzuga taalluqli bo‘lmagan tushunchani aniqlash va uni 
tizimdan chiqarish vazifasini topshirish; 

o‘quvchilarni o‘z harakatlari mohiyatini sharhlashga undash (mavzuni 
mustahkamlash maqsadida o‘quvchilardan tizimda saqlanib qolgan tushunchalarga 
ham izoh berib o‘tishlari hamda ular o‘rtasidagi mantiqiy bog‘liqlikni asoslashlarini 
talab etish lozim). 
Mazkur metod o‘quvchilardan o‘rganilayotgan mavzu (yoki bo‘lim, bob) 
yuzasidan tahliliy mulohaza yuritish, shuningdek, eng muhim tayanch tushunchalarni 
ifodalay olishni talab etadi.
Metodni qo‘llashda quyidagi harakatlar tashkil etiladi: 

o‘qituvchi o‘zaro teng nisbatda mavzuga (bo‘lim, bob) oid va oid bo‘lmagan 
asosiy tushunchalar tizimini yaratadi; 

o‘quvchilar mavzuga (bo‘lim, bob) oid va oid bo‘lmagan asosiy tushunchalarn 
aniqlaydilar va daxldor bo‘lmagan asosiy tushunchalarni tizimdan chiqaradilar; 

---