Foydali hasharotlar va ularning ahamiyati va biologiyasi

Foydali hasharotlar va ularning ahamiyati va biologiyasi

Reja:

1.Foydali hashrotlar haqida

2.Foydali hasharotlarning qishloq xo’jaligiga foydasi

3.Foydali hasharotlarning inson hayotidagi ahamiyati

Foydali hasharotlar - qishloq xoʻjaligi ekinlari zararkunandalari miqdorini kamaytiradigan, shuningdek, odamga bevosita yoki bilvosita foyda keltiradigan hasharotlar. Foydali hasharotlar oʻsimlik gullarini changlatuvchi, oziq-ovqat mahsulotlari va sanoat uchun xom ashyo beruvchi, ekinlar zararkunandalari va boshqa zarar beruvchi hayvonlar hamda begona oʻtlarning tabiiy kushandalari, tabiiy jarayonlarda ishtirok etuvchilar kabi guruxlarga ajratiladi. Hasharotlarning , ayniqsa, ari va asala/sharning oʻsimlik gullarini changlatishdagi ahamiyati qadimdan maʼlum. Oziq-ovqat mahsulotlari va texnika materiallari beruvchi Foydali hasharotlarga asalarilar (asal va mum beradi), tut ipak qurti (pilla), ayrim chervetslar (lok ishlab chiqaradi) va boshqa kiradi. Zararkunanda hasharotlar kushandasi yoki ularda parazitlik qiluvchi koʻpgina Foydali hasharotlar maʼlum. Mac, oltinkoʻzlar, sirfidlar, xonqizi qoʻngʻizlari, kanaxoʻr, tripslar, yirtqich qandala — oriuslar, afididlar va boshqa Oʻsimliklarni himoya qilishning biologik usulida parazit entomofaglardan trixogramma, gabrabrakondsh (tunlamlar tuxumi va qurtiga qarshi) foydalaniladi. Shumgʻiyap qarshi mahalliy gerbifag — fitomiza pashshasi muvaffaqiyatli qoʻllaniladi.

Hasharotlar tuproq paydo boʻlishida ham ishtirok etadi (mas, birlamchi qanotsiz hasharotlardan oyoqdumlilar). Koʻpgina hasharotlar tuproq qatlamini organik moddalar bilan boyitadi (tuproqda yashovchi chumolilar, termitlar, chuvalchanglar va baʼzi qoʻngʻizlar).

Bog'dagi o'simliklarni tabiiy himoya qilishning biologik usullaridan biri zararkunandalarning tabiiy dushmani sifatida foydali hasharotlardan foydalanish, ularni o'rganish va bog'ning joylashishiga va undagi hayotga yordam berishni o'z ichiga oladi. Qanday hasharotlar foydali? Keling, ular bilan biroz yaqinroq tanishaylik.
+

Hasharotlarning tabiatda moddalar almashinuvidagi ahamiyati. Ko’pchilik hasharotlar tirik o’simlik to’qimalari bilan oziqlanadi. Lеkin ularning hammasini zararkunanda dеyish mumkin emas. Aksincha, ular tabiatda moddalar aylanishining eng muhim zvеnosi hisoblanadi. Bu jihatdan ularni o’txo’r umurtqali hayvonlarga o’xshatish mumkin. O’z navbatida, hasharotlarning o’zi ham boshqa hayvonlar (masalan, qushlar, sudralib yuruvchilar, suvda va quruqlikda yashovchilar, hasharotxo’r sut emizuvchilar, yirtqich hasharotlar) uchun oziq manbai hisoblanadi. Hasharotlarsiz umurtqali va umurtqasizhayvonlarning ko’pchiligi hayot kеchira olmagan bo’lardi.

O’simliklarni changlatuvchi hasharotlar. O’simliklarning changlani- shida gul nеktari bilan oziqlanuvchi hasharotlar katta ahamiyatga ega. Bir qancha o’simliklar (grеchixa, kungaboqar, bеda, sеbarga, qoqio’t, anjir, olma, qovun, tarvuz, qovoq, no’xot, mosh, loviya, bangidеvona va boshqalar) asosan hasharotlar yordamida changlanadi. Boshqa ko’pchilik gulli o’simliklar ham hasharotlar bilan changlanganda mo’l hosil bеradi. Bеda faqat yakka yashaydigan arilar yordamida changlanadi. Pahmoq arilar sеbarganing asosiy changlatuvchisi hisoblanadi.
Foydali hasharotlar gullarni o'simliklarni bog'ga jalb qiladi. © Froinda

Xonqizi

Ladybug - bu bog'dagi taniqli foydali hasharot. Dumaloq qo'ng'izlarga tegishli va turlarga qarab, u 4-9 mm uzunlikda. Eng ko'p uchraydigan etti nuqta xonim. Qo'ng'iz qo'li qizil eritrada 7 ta qora nuqta uchun nom oldi. Bundan tashqari, sariq elitra va qora nuqta yoki qorong'u qo'ng'izlar porloq dog'lar bilan yoki umuman ularsiz. Shuningdek, dog'lar soni yoki qanotlarning shakli o'zgarishi mumkin. Umuman olganda, bizda 70 ga yaqin yirik sigirlar bor, ularning 50 ga yaqini bargli bargli aphidlar bilan, qolganlari qobiq aphidlari va o'rgimchak oqadilar bilan oziqlanadi. Ladybugs boshqa bargli bargli aphid ekzaminatorlari bilan bog'dagi eng muhim yordamchidir.+

Voyaga etgan ladybuglar ochiq joylarda, masalan, ko'katlar yoki quruq o'tlar ostida qishlashadi. Bahorda, ladybuglar 10-20 dona vertikal ravishda bir guruhga filiallar yoki bargning ichki tomonida, aphid koloniyalariga yaqin joylashadi. Tuxum lichinkalari 4 bosqichdan o'tadi. Ular odatda quyuq kul rangga sariq yoki qizil naqsh bilan bo'yalgan. Lichinka bosqichining oxirida, ladybuglar, qoida tariqasida, sariq rangga ega bo'lib, o'sishni boshlaydilar. Krizisdan chiqqandan so'ng, qo'ng'iz oxirgi rangini olishidan oldin yana 2-3 kun kerak bo'ladi. Lichinkalar ham, qo'ng'izlar ham yirtqich hasharotlar turiga mansub bo'lib, shira bilan oziqlanishi ayniqsa muhimdir.+

Mamlakatimizda ma'lum bo'lgan etti dog'li lyubug kuniga kuniga 150 tagagacha, mayda turlari esa 60 tagacha yo'q qiladi. Lichinkalar singari hasharotlar ham 800 ga yaqin ungni yo'q qiladi. Shunday qilib, urg'ochi qo'ng'iz o'z hayotidagi 4 mingga yaqin katta yoshli ungni yo'q qiladi.+

Voyaga etgan, etti nuqta langbug (Coccinella septempunctata). © Cesare OppoEtti nuqta piyozcha lichinkasi (Coccinella septempunctata). © Kristian ArjiEtti pog'onali piyozcha (Coccinella septempunctata). © Gilles San-Martin