Fяxrяddиn mustafayev

Monohibrid çarpazlaşma
. Q.Mendel əlamətlərin paylanması qanununu 
yalnız bir əlamətinə görə bir-birindən fərqlənən noxud sortlarını çarpazlaşdırma 

---

197 
yolu ilə öyrənmişdir. O, müayinə məqsədilə 7 cüt kəskin surətdə bir-birindən 
fərqlənən əlaməti əsas götürmüş və birinci nəsildə görünən əlamətləri 
dominant
, 
hibrid formalarda gizli surətdə qalan (alternativ) əlamətləri isə 
resessiv
əlamətlər 
adlandırmışdır. Dominant əlamətlərin irsilik yaddaşı böyük (A, B, C və s.), 
resessiv əlamət isə kiçik (a, b, c və s.) hərflərlə işarə olunur. Q.Mendel müəyyən 
etmişdir ki, sarı və yaşıl rəngli noxudların çarpazlaşmasından alınan 1-ci nəsildə 
(F
1
) valideyn əlamətlərindən yalnız biri üzə çıxır. O, bu əlaməti 
dominant 
(latınca
«domine»-ata) və alternativ (görünməyən) əlamətləri isə resessiv 
(latınca «resessus»-kənarlanma, uzaqlaşma)
əlamət adlandırmışdır. 
Şəkil 27. 
Zolaqlələkli toyuq ilə qara xoruzun çarpazlaşması (R.Quliyev, K.Əliyeva, 
2002)
 
Alimlərin sonrakı tədqiqatları göstərdi ki, heç də bütün növ heyvanlarda və 
bitkilərdə əlamətlərin hamısı tam dominantlıq göstərmir, nəticədə aralıq 
növbələşmə, natamam dominantlıq, kodominantlıq və yüksək dominantlıq 
hadisələri müşahidə olunur. 
Aralıq növbələşmə
zamanı 1-ci nəsildə bəzən tam 
dominantlıq müşahidə edilmir. Məsələn, qulaqlı (10 sm) və qulaqsız qoyunların 
çarpazlaşmasından alınan 1-ci nəsil hibridinin qulağı qısa (5 sm) olur. 
Natamam 
dominantlıq
zamanı 1-ci nəsil hibriddə dominant əlamət tamamilə biruzə 
vermir. Məsələn, bel və qarınaltı nahiyyəsində ağ ləkələr olan inəklərin ətrafları 
tünd rəngli olan buğa ilə çarpazlaşmasından ətraflarının hamısı tamamilə tünd 
rəngə malik hibridlər doğulur.