Fяxrяddиn mustafayev

 
 
5.3. Cinsiyyətli çoxalma zamanı əlamətlərin nəslə ötürülməsinin 
qanunauyğunluqları
 
Həmin qanunauyğunluqlar ilk dəfə olaraq Çexiyanın Bryunna (indiki Brno) 
şəhərindəki avqust kilsəsinin rahibi İohann Qreqor Mendel tərəfindən müəyyən 
edilmişdir. O, 1856-cı ildən başlayaraq 8 il müddətində müxtəlif noxud sortlarını 
çarpazlaşdıraraq əlamətlərin nəslə verilməsi qanunu kəşf etmişdir. Akademik 
N.İ.Vavilov alimin bu kəşfini çox yüksək qiymətləndirmişdir: 
«Bu təcrübə 
bizim üçün həyatın vacib hadisəsi olan irsiyyətin öyrənilməsinin ən dəyərli 
müayinə üsulu hesab olunmalıdır».
Sonralar isə Q.Mendelin təcrübələri bütün 
növ heyvan və bitkilər üzərində sınaqdan keçirilmiş və tamamilə özünü 
doğrultmuşdur. Zolaqlələkli toyuq ilə qara xoruzun çarpazlaşmasından alınan 
nəticələr də bunu bir daha sübut edir 
(Ģəkil 27)
. Beləliklə, Q. Mendel özünün 
hibridoloji üsulu ilə irsiyyətdə əlamətlərin təkrarlanması və paylanması 

---

196 
qanununun əsasını qoymuşdur. Q.Mendelin hibridoloji üsulunun əsas mahiyyəti 
aşağıdakılardan ibarətdir: 
– çarpazlaşma üçün ayrı-ayrı əlamət cütlüyünə görə bir-birindən kəskin 
surətdə fərqlənən valideyin formaları seçilməlidir. Məsələn, sarı və yaşıl rəngli 
noxud sortları valideyin kimi götürülməlidir. 
– yalnız bir əlamətə görə fərqlənən valideyinlərin çarpazlaşması 
monohibrid,
iki əlamətə görə fərqlənənlərinki – 
dihibrid 
və s. çox əlamətə görə 
fərqlənənlərinki isə 
polihibrid 
adlanır. 
– çarpazlaşma üçün seçilən valideyin formaları təmiz olmalıdır; 
–hər bir əlamətin təkrarlanması üçün dəqiq riyazi hesabat aparılmalıdır; 
– hibridlər və onların törəmələrinin sonrakı nəsillərində məhsuldarlığın 
nəzərə çarpacaq dərəcədə pozulması müşahidə edilməməlidir; 
Q. Mendel müxtəlif