İki ədədin cəminə və nisbətinə görə məchulların tapılması
Yüklə 19,73 Kb.
|
|
Tip məsələlərin həllinin öyrədilməsi metodikası. Yeni mövzu Mürəkkəb məsələlər öz strukturuna və kəmiyyətlər arasındakı asılılığa görə bir-birindən fərqlənir. Lakin, elə məsələlər vardır ki, onlarda kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlar eyni kəmiyyətlərin yalnız ədədi qiymətləri müxtəlif olur. Bu cür məsələlər eyni bir qrupa daxil olub hamısı eyni bir üsulla həll olunur. Aşkardır ki, məsələlər kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlara görə bir-birindən fərqli olduqda onları müxtəlif qruplara aid edirlər. Belə məsələlərə tip məsələlər deyilir və hər tipə aid məsələlərin öz həll üsulu vardır. Həll üsuluna görə tip məsələlərə aşağıdakıları aid etmək olar: İki ədədin cəminə və fərqinə görə məchulların tapılması. İki ədədin cəminə və nisbətinə görə məchulların tapılması 2 fərqə görə məchulların tapılması 2 ədədin fərqinə və nisbətinə görə məchulların tapılması Dördüncü mütənasib kəmiyyətin tapılması(üçlük qaydası) Mütənasib bölməyə aid məsələ Ədədin hissəsinin tapmağa aid məsələ Verilmiş hissəsinə aid ədədin tapılmasına aid məsələ Fərziyyə üsulu ilə həll olunan məsələ( məchulların bərabərləşdirilməsi) Metalların qarışığına aid məsələ Mailililərin qarışığına aid məsələ Ədədi ortanın tapılmasına aid məsələ Bu siyahını davam etdirmək olardı, lakin ibtidai siniflərdə ilk 8 növ məsələlər həll edilə bilər. Bəzi hallarda ədədi ortanı tapmağa aid məsələlər də həll edilir. İbtidai siniflərin riyaziyyat qrupuna müxtəlif kəmiyyətlər daxildir və bu kəmiyyətlərin hər birinə aid mürəkkəb( tip) məsələlər həll edilir. Hər bir tip məsələ mürəkkəb məsələ olduğundan, mürəkkəb məsələnin həlli mərhələləri tip məsələlərə də aiddir. Lakin, tip məsələlərin həllində analitik-sintetik metod daha çox tətbiq olunur. Nəzərdə tutulan tip məsələlərin həlli ibtidai məktəb şagirdləri üçün müyəssərdir və maraqlıdır. Hər bir tip məsələ tənlik qurmaqla asan həll olunur. Lakin, onun hesab üsulu ilə həlli şagirdlər üçün çətin olsa da həllin başlanğıc nöqtəsi tapılan kimi həll asanlaşır. Çalışmaq lazımdır ki, şagirdlər hər tipə aid məsələni ayırd edə bilsinlər və həll üsulunu yadda saxlasınlar. Bunun üçün məsələnin məzmunu əsasında onun hansı tipə aid olunduğu aşkar edilməlidir. Tip məsələlərinin həllini axtararkən şagirdlərə müqayisə aparmağı öyrətmək lazımdır. Çünki müqayisənin düzgün aparılması məsələnin həlli yolunu aşkar etməyə kömək edir. Həlli üsullarına görə də tip məsələlərini müqayisə etmək lazımdır. Tip məsələləri adları ilə ifadə etmək lazımdır. Məsələn, üçlük qaydasına aid məsələ. Məsələnin adı onun həlli üsulunu yadda saxlamağa kömək edir. İndi tip məsələlərin həlli texnologiyasını şərh edək. İki ədədin fərqinə və cəminə görə ədədlərin tapılması Məsələn, 12 karandaşı 2 şagird arasında böldülər. Bir şagirdə o birisindən 2 karandaş çox çatdı. Hər şagirdə neçə karandaş çatdı? Məsələnin məzmununa əsasən müəyyən edilir ki, 2 ədədin cəmi 12 fərqi isə 2-dir. Bu ədədləri tapmaq lazımdır. Bu məsələnin müxtəlif üsullarla həllini göstərək I ÜSUL Sistemlə II ÜSUL
III ÜSUL IV üsul. Bu tip məsələni hesab üsulu ilə həll etdikdə səhvə yol verilir. 12:2=6 6+2=8 Mühakimə belə aparılmalıdır. Şagirdlərdən birinə 2 karandaş çox çatarsa, həmin artığı ümumi saydan çıxmaq lazımdır. 12-2=10(karandaş) – bərabər paylanan 10:2=5 (karandaş)- 1 şagirdin 5+2=7(karandaş)- 2ci şagirdin 2 ədədin cəminə və nisbətinə görə həmin ədədlərin tapılması. Bu tipli məsələlər əslində mütənasib bölmə məsələlərinin xüsusi halıdır. Hər iki tip məsələlərin həllində eyni əməllər və ardıcıllıqlar tətbiq edilir. Lakin, mühakimələr fərqlənir. Belə ki, mütənasib bölməyə aid məsələlərdə verilmiş kəmiyyəti iki və daha çox mütənasib hissələrə bölmək və hər hissəsinin qiymətini tapmaq tələb olunur. İki ədədin cəminə və nisbətinə görə həmin ədədlərin tapılmasına aid məsələlərdə ədədin nisbəti mücərrəd ədəd şəklində verilir. Bundan əlavə məsələni həll edərkən kəmiyyətlərin qiymətləri şərti vahidlərlə ifadə olunur. Bu da ilk dədə öyrənildiyindən şagirdlər müəyyən çətinliklərlə qarşılaşırlar. Ona görə də bu tipli məsələlərin həllində şagirdlər məsələdə təsvir olunan kəmiyyəti şərtə uyğun olaraq iki hissəyə ayırmağı bacarmalıdırlar. Məsələ, 60 ha lıq sahədə bərabər miqdarda taxıl və tərəvəz əkilmişdir. Neçə ha sahədə taxıl, neçə ha sahədə tərəvəz əkilmişdir? Bundan sonra aşağıdakı kimi məsələ həll etmək olar. Düzbucaqlı şəklində 90 ha lıq sahə 3 bərabər hissəyə ayrılmışdır. 2 hissədə kartof 1 hissədə soğan əkilmişdir. Neçə ha sahədə soğan əkilmişdir? Müəllim yoxlama yazı işi dəftərlərini paylamaq üçün Laləyə və Gülnara verdi. Cəmi 24 dəftər var idi. Bunun 1 hissəsini Laləyə, 2 hissəsini Gülnara verdi. Qızların hər biri neçə dəftər payladı? 1+2=3(hissə) bərabər 24:3=8 Sinifdə 35 şagird var. Bunun 2 hissəsi oğlan, 3 hissəsi qızlardır. Sinifdə neçə oğlan və neçə qız var ? Oğlanların sayı(35:5)x2 Qızların sayı (35:5)×3 Bu məsələ elə mütənasib bölməyə aid məsələdir və bundan əvəlki məsələlər bu məsələnin xüsusi halıdır. Mağaza günün birinci yarısında 3 qutu yumurta, ikinci yarısında isə o cürə 2 yumurta satdı, satılan yumurtaların sayının 500 olduğunu bilərək hər dəfə neçə yumurta satılmışdır? Məsələ, Elevatora 1 ci gün 43 yük maşınında 2 ci gün isə bu cür 39 yük maşınında 574 ton taxıl daşındı. Hər gün neçə ton taxıl daşınmışdır? 4 cü mütənasib kəmiyyəti tapmağa aid məsələ. 4 cü mütənasib kəmiyyəti tapmaq o deməkdir ki, məsələdə 2 mütənasib kəmiyyət iştirak edir. Və bu kəmiyyətlərdən birinin 2 qiyməti o birinin isə 1 qiyməti məlumdur. 4 cü qiyməti tapmaq tələb olunur. Məsələn, 1 qutu karandaş 20 manatdır. Bu cür 5 qutu karandaş almaq üçün nə qədər pul lazımdır? 20×5=100 4 cü mütənasib kəmiyyəti tapmağa aid məsələlər məsələnin xarakterindən asılı olaraq 3 üsulla həll olunur. Düzünə vahidə gətirmə üsulunu xarakterizə etmək üçün əvvəlcə 3 lük qaydasına aid sadə məsələ vermək lazımdır. 1 qələmin qiyməti 10 manatdır, bu cür 4 qələm almaq üçün nə qədər pul lazımdır? Məsələdə nə verilir? -1 qələmin qiyməti Məsələdə nəyi tapmaq tələb olunur?- bu cür 4 qələmin birlikdə qiyməti Məsələnin həlli əyaniləşdirilir və şagirdlər bu nəticəyə gəlirlər ki, 4 qələmə verilən pul 1 qələmindən 4 dəfə çox olar. Bu kimi hazırlıqdan sonra mürəkkəb 3 lük qaydasına aid məsələ verilir. 6 kitab almaq üçün 60 manat verildi. Bu cür 4 kitab necəyədir? Bu məsələni analitik-sintetik üsulla təhlil edirik, məsələdə mütənasib kəmiyyətlər- kitabların sayı və onlara verilən pulun miqdarıdır. Kitabların sayı neçə dəfə artırsa dəyərr də o qədır artır. Burda mütənasib kəmiyyət 4 kitaba verilən pulun miqdarıdır. Məsələni həll etmək üçün əvvəlcə 1 kitabın qiymətini sonra isə 4 kitabın qiymətini tapmalıyıq. 60÷6=10(manat) -1 kitab 10×4=40(manat) -4 kitab (60:6)×4 Tərsinə vahidə gətirmə üsulu ilə Nisbətlər üsulu ilə Yüklə 19,73 Kb. Dostları ilə paylaş:
|