Fяxrяddиn mustafayev

panmiktiki 
populyasiyalar
adlanır. 1908-ci ildə ingilis riyaziyyatçısı Q.Xardi və alman 
həkimi V.Vaynberq bir-birindən xəbərsiz sərbəst çoxalan populyasiyaların 
quruluşunu 
(Xardi-Vaynberq qanununu) 
kəşf etdilər
.
Həmin qanun panmiktiki 
populyasiyaların genetik quruluşunu xarakterizə edir. Alimlər riyazi analiz yolu 
ilə insan populyasiyasında homoziqot və heteroziqot genotiplərin nisbətini 
öyrənmiş və müəyyən etmişlər ki, homoziqot və heteroziqot genotiplərin nisbəti 
riyazi qanunauyğunluğa tabe olub binom əmsalının açılışına müvafiqdir: 
(a+b)
2
=a
2
+2ab+b
2
.
Xardi-Vaynberq heç bir seçmə, mutasiya və xətti qarışıqlıq 
etmədən genlərin paylanmasının riyazi analizini aparmaqla müəyyən etmişlər ki, 
bu cür populyasiya genotiplərin nisbətinin sabit saxlanması üçün olduqca 
əlverişli sayılır və aşağıdakı disturla ifadə olunur: 
(PA+qa
2
)= P
2
AA+2p.qAa
2
+q
2
aa=1
Burada, p-dominant A genlərinin, q-onların a resessiv allellərinin sayını 
göstərir. Bu qanuna görə genlərin sayını dəyişən amillərin təsiri olmayan mühit 
şəraitində allellərin istənilən nisbətində populyasiyanın nəsildən nəsilə verilməsi 
allellərin sayını həmişə sabit saxlayır. Xardi-Vaynberq düsturu ilə 

---

187 
populyasiyanın həm quruluşunu, həm də heteroziqotların sayını müəyyən etmək 
mümkün olur. Seçmə aparılmadığı tərzdə populyasiyanın genetik sabitliyi daimi 
təmin olunur. Populyasiyalarda gedən mikrotəkamül prosesi qidalanma, 
saxlanma, seçmə və mühit şəraitindən asılıdır. Populyasiyanın təbii şəraitdə 
allellərin təsiri nəticəsində formalaşan təbii və yaradılmış spesifik mühit 
şəraitində süni seçmənin nəticəsində formalaşan süni növləri vardır. Təbii seçmə 
nəticəsində yaranan populyasiyalar da öz növbəsində