Fяxrяddиn mustafayev

ildə 7 metr inkişaf edən və çox yüksək 
oduncaq məhsulu verən evkalipt ağacı
növünün, yüksək məhsuldar qaramal, camış, 
qoyun, keçi, donuz, quş, arı cinslərinin yaradılması genetika mühəndisləiyinin 
mütərəqqi nailiyyəti hesab olunur. Genetika mühəndisliyinin biotexnoloji 
proseslərdə geniş istifadə edilməsi nəticəsində ərzaq və yeyinti məhsulları 
sənayesinin inkişafına çox mühüm zəmin yaradılmışdır. Yüksək texnologiyalar 
tətbiq olunmaqla Escherichia coli bakteriyasının 1– treonin amin turşusu və vitamin 
B
2
– riboflavin sintez edən sənaye ştammları, o cümlədən lizin, somatotropin (boy 
hormonu), sellülazalitik və s. bakteriya növləri alınmışdır. Hazırda artıq çörək emalı 
üçün yeni mayalar, yeyinti sənayesində işlədilən müxtəlif zülallar (yumurta zülalı-
ovalbumin, əzələ zülalı– miozin və s.), həmçinin biotexnoloji üsulla heyvan və 
quşların infeksion xəstəliklərinin spesifik prfilaktikası üçün yeni, müasir standartlara 
uğyun, yüksək immunegenliyə malik, orqanizm üçün tamamilə təhlükəsiz vaksin və 
immun serumlar sintez olunur. Genetikanın üsullarından baytarlıq təbabəti və 
heyvandarlıq təcrübəsində aşağıdakı məqsədlər üçün daha çox istifadə edilir: 
– xəstəliklərə davamlı və yüksək rezistentliyə malik olan heyvan, quş və arı 
cinslərinin və xətlərinin yetişdirilməsində;
– Heyvan, quş və arıların mənşəyinin təyin olunmasında; 
– Dölün keyfiyyətinə görə törədicilərin qiymətləndirilməsində; 
– Törədicilərin sitogenetik attestasiyası zamanı; 
– Vəhşi xəzdərili heyvanların genetik xüsusiyyətlərinin öyrənilməsində. 
Müasir baytarlıq təbabəti genetikası və biotexnologiyaelmi aşağıdakı əsas 
problemlərin öyrənilməsi ilə məşğuldur: 

---

93 
– Kifayət qədər insulin, interferon, antibiotiklər, viatminlər, əvəz olunmayan 
amin turşuları, yem və qida zülalları, əlavələri, bitkilərin mühafizəsi üçün 
preparatlar və s istehsalı; 
– Ontogenezdə genlərin tənzimlənməsi, informasiyası və idarə edilməsi; 
– Genlərə təsir etməklə onun idarə olunmasını və tənzimlənməsini nəzarətə almaqla 
heyvanların, quşların və balıqların məhsuldarlığının və xəstəliklərə davamlılığının 
artırılması, arzuolunmayan (anomal) əlamətlərin qarşısının alınması; 
– Mutasiya prosesinin idarə edilməsi texnologiyasının işlənib hazırlanması 
yolu ilə mütərəqqi, əlverişli, səmərəli irsi dəyişkənliyə nail olmaqla yeni 
mikroorqanizm ştammlarının, bitki növlərinin, heyvan, quş və arı cinslərinin
yaradılması və onların xəstəliklərinin qarşısının alınması; 
– Heyvanlarda cinsiyyətin tənzim olunması (bu proses hələlik ipək qur-
dunun cinsiyyətinin tənzimlənməsi üçün mümkün olmuşdur); 
– Heyvanlarda genlərin surətinin alınması üçün somatik hüceyrələrdən alı-
nan xüsusi genetik materialın yumurta hüceyrəsinə köçürülməsi (bu mani-
pulyasiya hələlik amfibiya, balıq və siçanlarda uğurlu nəticələr verib); 
– Genetik surətin alınması yolu ilə yüksək məhsuldar-elit və xəstəliklərə 
davamlı heyvan, quş və arı cinslərinin yetişdirilməsi; 
– Radiasiyanın, kimyəvi mutagenezin və ekoloji fəsadların mutagen təsirindən 
insan və heyvanların irsiyyətinin mühafizəsi problemleminin həll olunması; 
– Heyvanların və quşların irsi xəstəlikləri ilə kompleks mübarizə üsullarının 
öyrənilməsi və rasional mübarizə tədbirlərinin işlənib hazırlanması. 
Son illər
nəzəri və eksperimental tədqiqatların təhlili sübut edir ki, canlı 
aləm Günəş sisteminin inkişafının başlanğıc mərhələsində qeyri-üzvi birləş-
mələrlə üzvi birləşmələrin sintezindən yaranmış və kimyəvi