Fяxrяddиn mustafayev

evolyusiya 
(evolutio-latınca çevrilmə, təkmilləşmə, təkamül mənasını verir)
nəticəsində 
formalaşmışdır. 
Kimyəvi evolyusiya təlimi
dünya şöhrətli alim Lui Paster 
tərəfindən irəli sürülmüş və sonralar akademik A.İ.Oparin tərəfindən inkişaf 
etdirilərək müasir elmdə dərin kökü olan təlim kimi etiraf edilmişdir. Bu gün 
artıq dünyanın tanınmış alimləri bu təlimi yüksək qiymətləndirməklə onu 
məmnuniyyətlə dəstəkləyirlər. Həmin təlimə görə cansız maddələrin canlı 
maddələrə çevrilməsindən yaranan zülal kolloid kompleksi mühitdəki suyu 
özünə çəkərək (adsorbsiya) hüceyrə membranını əmələ gətirir. Sonra xüsusi 
hüceyrə komponentləri-koatservatlar (koatservatio-latınca koma, toplantı, 
toplanma deməkdir) sintez olunur, onlardan isə ilk canlılar-protobiontlar 
(«protos»-yunanca ilk, «bions»-canlı deməkdir) yaranır. Bu prosesin sonu 
hüceyrənin və çoxhüceyrəli orqanizmlərin evolyusiyası ilə nəticələnir. 
Kimyəvi evolyusiya təliminin əsaslı olmasını qədim meteoritlərin astroidlərinin 
(daş qəlpələrinin) səthində hopmuş vəziyyətdə öz xüsusiyyətlərini indiyədək 
saxlayan üzvi birləşmələrin (hətta amin turşularının) tapılması bir daha təsdiq edir. 
Bu təlim bir daha sübut edir ki, hər bir canlı yalnız fərdi inkişaf qanunauyğunluqları 
əsasında özünəməxsus olan genlərin, molekulların birləşməsi, təkamülü və cinsiyyət 
hüceyrələrinin qarşılıqlı assimilyasiyası nəticəsində formalaşır, öz nəslini saxlayır. 
Beləliklə, kimyəvi evolyusiya təlimi bir daha Ç.Darvinin insanın əcdadının meymun 

---

94 
olması nəzəriyyəsini tamamilə təkzib edərək elmi cəhətdən onun əsassız olduğunu 
təsdiqləyir 
(sxem 1)
. 
 
QEYRİ ÜZVÜ BİRLƏŞMƏLƏR 
ÜZVİ BİRLƏŞMƏLƏR 
İLKİN BULYON 
KOATSERVATLAR 
PROTOBİONTLAR 
ÇOX MOLEKULLU BİOLOJİ SİSTEMDƏN ƏVVƏL 
YARANAN TÖRƏMƏLƏR 
 
DNT 
HÜCEYRƏ 
ÇOX HÜCEYRƏLİ ORQANİZMLƏR