Fяxrяddиn mustafayev

 
Sxem 1. 
Kimyəvi evolyusiyanın sxemi (V.İ.Oparinə görə, 1923) 
Məlum həqiqətdir ki, elmin inkişafı, cəmiyyətin inkişafı ilə əlaqədar 
olmalıdır. Buna görə də o dövrdə Ç.Darvin və digər təkamül təlimçilərinin 
xidməti böyük idi. Belə ki, heyvan aləmini öyrənmək, sistemləşdirmək, onların 
quruluşunda, çoxalmasında, inkişafında həyat şəraitinin, xarici mühit amillərinin 
rolunu, oxşarlıq və fərqləndirici əlamətləri müəyyən etmək, öyrənmək və s. 
olduqca vacib idi. Heyvan aləminin öyrənilməsi də mövcud dövr ilə əlaqədar 
olmuşdur. Dünyanın məşhur bioloqları, genetikləri, arxeoloqları, hazırda 
materiyanın canlı aləminin və biomüxtəlifliyin təkamül prosesinin geniş və 
ətraflı öyrənilməsi sahəsində daha geniş diapozonlu və qlobal xarakterli elmi-
tədqiqat işləri aparır. 

---

95 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ĠRSĠYYƏTĠN SĠTOLOJĠ ƏSASLARI 
 
«Hər bir hüceyrə diktator rolu oynayan 
nuklein turşusuna malik mikrokosmosu xatır-
ladır; lakin xərçəng zamanı o, qaniçən, talan-
çı zülmkara-müstəbidə, istibdadçıya (des-
pota), virusla yoluxduqda isə-ölkəni qeyri-qa-
nuni zəbt edən qiyamçıya, qarətçiyə (uzur-
patora) çevrilir.»
 
 (U.M.Stenli, Nobel mükafatı laureatı) 
 
 
2.1. Ümumi məlumat
Dahi rus fizioloqları İ.P.Pavlov və İ.M.Seçenovun təliminə görə insan və 
heyvan orqanizmi vahid bioloji sistem olmaqla xarici mühit amilləri ilə qırılmaz 
dialektik vəhdət və əlaqənin hesabına həyat fəaliyyətini dayanıqlı surətdə davam 
etdirir. Bu əlaqə sinir və humoral yolla (hormonlar, neyrosekretlər, metabolizm 
məhsulları, vitaminlər, mediatorlar, makro və mikroelementlər) həmin sistemlər 
tərəfindən təmin olunur. Xarici mühit amillərindən əsasən atmosfer havası və 
qidalar (yemlər), eləcə də su mənbələri, torpaq ehtiyatları, ərazinin ekoloji 
durumu orqanizmə təsir edir. Həmin amillərin təsirindən orqanizmidə gedən 
fizioloji və biokimyəvi proseslərin (metabolizm, hərəki, sekretor, hormonal, 
fermentativ, neyro-humoral və s.) baş verməsinə baxmayaraq orqanizm həmin 
təsirə uyğunlaşır-adaptasiya olunur. Hüceyrələrdə, orqanlarda, toxumalarda, 
ümumilikdə isə bütün orqanizmdə baş verən proseslərin hamısı mərkəzi sinir 
sisteminin tamamilə nəzarəti altında icra olunur və sinir-humoral yolla 
tənzimlənir. Xarici mühitdən daxil olan