G. A. Abbasbəyli, V. Q. Qlıcov, M. X. lyasova

 
 
122 
 
 
 
100
⋅
−
=
V
m
V
M
c
ρ
                          (35.2) 
burada, V - nümunələrin ümumi həcmi, sm
3
; m - nümunələrin  
kütləsi, q; ρ - çörək içinin məsaməsiz kütləsinin sıxlığı, q/sm
3 
       
Çörək  və  çörək-bulka  məmulatları  üçün  onların  içinin 
məsaməsiz kütləsinin sıxlığı (q/sm
3
): 
 
Çovdar, kəpəkli buğda unu üçün – 1,21; 
 
Çovdar və birinci sort  buğda unu qarışığı – 1,22; 
 
Çovdar və ikinci sort  buğda unu qarışığı – 1,23;  
 
kinci sort  buğda unu  – 1,26; 
 
Dəm sortlu çovdar – 1,27; 
 
Birinci və ikinci sort  buğda unu qarışıqları  – 1,28; 
 
Ə
la və birinci sort buğda unları – 1,31; 
 
Məsaməliliyi ±1 % dəqiqlikdə hesablayırlar. 
 
Turşuluğun  təyini.  Çörəyin  turşuluğu  xəmirin 
qıcqırması prosesində yaranan məhlullarla şərtlənir və turşuluq 
dərəcələrlə ifadə olunur. Turşuluq dərəcəsi dedikdə, 100 q ha-
zır  məmulatın  tərkibində  olan  turşuların  neytrallaşdırılmasına 
lazım  olan,  1  mol/dm
3
  konsentrasiyaya  malik  natrium-
hidroksid və ya kalium-hidroksid məhlulunun həcmi (sm
3
) başa 
düşülür. 
 
Arbitaj  metod.
  25,00±0,01  q  xırdalanmış  çörək  içi 
nümunəsini  500  sm
3 
tutumlu  kip  taxılan  tıxaca  malik  quru 
butulkaya yerləşdirirlər. 
 
250  sm
3 
tutumlu  ölçü  kolbasını  cızığa  qədər  otaq  tem-
peraturuna malik distillə olunmuş su ilə doldururlar. Kolbanın 
¼-i  qədər  su  götürüb,  içərisində  çörək  olan  butukaya  əlavə 
edib,  tez  1  zamanda  bircinsli  kütlə  alınanadək  şüşə  çubuqla 
qarışdırırlar. 
 
Alınmış  qarışığın  üzərinə  kolbada  qalan  suyu  əlavə 
edirlər.  Butulkanı  tıxacla  bağlayır,  2  dəq.  güclü  silkələyir  və 
otaq  temperaturunda  10  dəq.  ərzində  sakit  buraxırlar.  Sonra 

 
 
123 
 
qarışığı bir daha 2 dəq. ərzində güclü silkələyir və 8 dəqiqəlik 
sakit  buraxırlar.  Vaxt  bitdikdən  sonra  durulmuş  mayeni  ehti-
yatla  ələk  vasitəsilə  quru  stəkana  süzürlər.  Stəkandan  dam-
cıtökənlə  50  sm
3
  götürüb,  100-150  sm
3 
tutumlu  2  konusvarı 
kolbaya  keçirir  və  2-3  damcı  1  küt.  %  konsentrasiyaya  malik 
fenolftalenin  spirtli  məhlulu  ilə  zəif  çəhrayi  rəng  alınanadək 
titrləyirlər. 
Turşuluq (dərəcə):       
                             
k
mV
VV
T
c
2
1
10
100
⋅
=
                         (35.3) 
burada, V - NaOH və ya KOH-in həcmi, sm
3
; V
1
 – tədqiq olu-
nan  məhsuldan  turşuların  çıxarılması  üçün  götürülmüş  distillə 
olunmuş  suyun  həcmi,  sm
3
;  100  -  100q  nümunəyə  keçmə 
ə
msalı; 1/10 - 0,1 mol/dm
3  
konsentrasiyaya malik qələvi məh-
lunun  1  mol/dm
3   
konsentrasiyaya  gətirilmə  əmsalı;  m  –  nü-
munənin  kütləsi,  q;  V
2
  -  titrləmə  üçün  götürülmüş  tədqiq  olu-
nan məhlulun həcmi, sm
3
; k - məhlulun titrinə düzəltmə əmsalı. 
Paralel  titrləmələr  arasındakı  fərq  0,3  dərəcədən  çox 
olmamalıdır.  Turşuluğun  təyinində  son  nəticə  kimi  iki  paralel 
təyinetmənin  orta  qiyməti  götürülür.  Təkrar  təyinetmələrin 
nəticələri arasındakı fərq 0,5 dərəcədən çox olmamalıdır. 
Turşuluğu 0,5 dərəcə dəqiqliklə hesablayırlar. 
Sürətli  metod.
 25,00±0,01 xırdalanmış çörək içi  nümu-
nəsini  500  sm
3
  tutumlu  sıx  bağlanan  tıxaca  malik  quru  butul-
kaya keçirirlər. 
250  sm
3
  tutumlu  ölçü  kolbasını  cızığa  qədər  distillə 
olunmuş  su  ilə  doldurur  və  60
0
C-dək  qızdırırlar.  Kolbanın 
təxminən ¼-i qədər götürülmüş suyu butulkaya süzür və tez bir 
zamanda bircinsli kütlə alınanadək şüşə çubuqla qarışdırırlar. 
Alınmış  qarışığın  üzərinə  ölçü  kolbasında  qalan  suyu 
tökürlər. Butulkanı tıxacla bağlayır və 3 dəq.  güclü silkələyir-
lər. Sonra qarışığı 1 dəq. sakit buraxır, durulmuş mayeni ehti-

 
 
124 
 
yatla  ələk  vasitəsilə  stəkana  süzürlər.  Stəkandan  damcıtökənlə 
50 sm
3
 götürüb, 100-150 sm
3  
tutumlu 2 konusvarı kolbaya ke-
çirir və 2-3 damcı 1 küt.% konsentrasiyaya malik fenolftaleinin 
spirtli məhlulu ilə 1mol/dm
3   
konsentrasiyaya malik NaOH və 
ya KOH məhlulu ilə zəif-çəhrayi rəhg alınanadək titrləyirlər. 
Çörək-bulka 
məmulatlarının 
turşuluğunu 
(35.3) 
formuluna əsasən hesablayırlar. 
Şə
kərin  miqdarının  təyini.  Permanqanat  metodu  şə-
kərlərin  qələvi  məhlulunda  mis-oksidi  mis-dioksidə  reduksiya 
etmək  xassəsinə  əsaslanır.  Bu  metod  keyfiyyəti  qiymətlən-
dirərkən fikir ayrılığı baş verdikdə tətbiq olunur. 
Sürətli  yodometrik  metod  mis-oksidin  qələvi  məhlu-
lunun  mis  şəkərlə  reduksiya  olunmasından  əvvəlki  və  sonrakı 
miqdarının  təyininə  əsaslanır.  Mis-oksidin  hesabatını  yodo-
metrik üsulla həyata keçirirlər. 
sti  titrləmənin  sürətli  metodu  şəkərlərin  qələvi  məhlu-
lunda mis-oksidi dioksidə reduksiya etmək xassəsinə əsaslanır. 
Şə
kərin  miqdarını  mis  qələvi  məhlulunu  tədqiq  olunan 
şə
kər  məhlulu  ilə  titrləməklə  təyin  edirlər.  Şəkərin  təyinində 
standart  metodlardan  başqa,  fotokolorimetrik  metod  da  tətbiq 
olunur  ki,  o  da  ferrosianidin  qələvi  məhlulunun  tədqiq  olunan 
obyektin  reduksiya  olunan  maddələri  ilə  reaksiyasından  sonra 
fotokolorimetrlənməsinə əsaslanır. 
Analizə  hazırlıq.
  Şəkərin  miqdarını  təyin  etmək  üçün 
laboratoriya nümunəsindən 300q məmulat ayırırlar. 
çinin  üzündən  asanlıqla  ayrılan  məmulatlarda  (çörək, 
bulka) yalnız onun içini analiz edirlər. Qalan məmulatlarda isə 
(baranka, suxari və s.) bütün nümunəni (üzü ilə birlikdə) analiz 
edirlər. 
Məmulatdan  bütün  əlavələri  (povidlo,  kişmiş  və  s.) 
kənarlaşdırır və onu yaxşıca xırdalayırlar. 
Su  ekstraktının  hazırlanması  (standart  metodlarda). 
Məhsul  nümunəsini  ±0,05q  dəqiqliklə  çəkir,  qıfın  köməyi  ilə 

 
 
125 
 
200  və  ya  250  sm
3 
tutumlu  ölçü  kolbasına  keçirirlər.  Nümunə 
elə  hesabatla  götürülür  ki,  məhluldakı  şəkərin  miqdarı  0,5% 
olsun.  Kolbaya  həcminin  2/3-i  qədər  su  tökür  və  periodik 
çalxalayaraq  5  dəq.  ərzində  sakit  buraxırlar.  Hesabatı  asanlaş-
dırmaq üçün nümunənin kütləsini cədvəl 35.1-dən tapırlar.   
 
Cədvəl 35.1 
 
Şə
kərin quru maddəyə 
mümkün keçid miqdarı, 
% 
Tutumlu ölçü kolbasındakı nümunənin 
miqdarı 
(q), sm
3 
 
200 
250 
2-5 
25,0 
30,0 
6-10 
12,5 
15,0 
11-15 
8,0 
10,0 
16-20 
6,0 
7,0 
 
Zülalları  çökdürmək  üçün  10  sm
3 
15  küt.%  konsen-
trasiyaya malik sink-sulfat məhlulu və 4 küt.% konsentrasiyaya 
malik  natrium-hidroksid  5,6  küt.%  (və  ya  kalium-hidroksid) 
məhlulu  tökür,  yaxşıca  qarışdırır,  su  ilə  cızığa  qədər  çatdırır, 
yenə qarışdırır və 15 dəq. sakit buraxırlar. 
Qalan  mayeni  süzgəc  vasitəsilə  quru  kolbaya  süzürlər. 
Buradan  isə  50sm
3 
filtrat  götürüb  100  sm
3 
tutumlu  quru  kol-
baya  keçirir  və  üzərinə  5  sm
3
  20küt.%  konsentrasiyaya  malik 
xlorid turşusu məhlulu əlavə edirlər. Kolbanı 70
0
C temperatura 
malik  su  hamamına  salır  və  8  dəq.  saxlayırlar.  Sonra  otaq 
temperaturunadək soyudur və 10 küt.% konsentrasiyaya malik 
natrium  və  ya  kalium-hidroksid  məhlulu  ilə  sarı-çəhrayı  rəng 
alınanadək  neytrallaşdırırlar.  Kolbadakı  məhlulu  cızığadək 
çatdırır və yaxşıca qarışdırırlar. Şəkərin miqdarını permanqanat 
və ya yodometrik metodla təyin edirlər. 
Permanqanat metodu.
 Konusvarı kolbaya damcıtökənlə 
2sm
3
  tədqiq  olunan  məhlul,  20  sm
3
  4  küt.%  konsentrasiyaya 

 
 
126 
 
malik  mis-sulfat  məhlulu,  20sm
3 
kalium-natrium  hidrotartratın 
qələvi  məhlulunu  (Felinq  II  reaktivi)  əlavə  edir,  qarışdırır  və 
bağlı spirala malik plitəyə qoyurlar. 
Qarışığı hava qabarcıqları əmələ gələn andan düz 3 dəq. 
qaynadırlar,  sonra  çöküntünün  çökməsinə  imkan  verirlər. 
Çöküntünün  üzərindəki  maye  tünd-göy  rəngdə  olmalıdır,  əgər 
belə  olmazsa  (maye  zəif  rəngli  və  ya  rəngsiz  olarsa),  deməli, 
nümunənin  tərkibində  çoxlu  miqdarda  şəkər  var.  Belə  halda 
nümunəni  durulaşdırmaqla  şəkərin  konsentrasiyasını  azaltmaq 
lazımdır.  Durulaşmış  yuxarı  layı  ehtiyatla  asbest  süzgəc  va-
sitəsi  ilə  süzür  və  tullayırlar.  Kolba  və  süzgəcdəki  çöküntünü 
isti  su  ilə  bir  neçə  dəfə  yuyurlar.  Bu  zaman  nəzarət  etmək 
lazımdır  ki,  çöküntü  bütün  vaxt  maye  ilə  örtülsün  və  hava  ilə 
təmasda olmasın. 
Kolbadakı çöküntünü 20 sm
3
 dəmir-amonium zəy məh-
lulunda  həll  edirlər.  Filtrli  qıfı  su  nasosuna  birləşdirilmiş 
Bünzen kolbasına keçirir və çöküntü həll olduqdan sonra əmələ 
gələn  məhlulu  filtrə  süzür,  çöküntünün  həll  olması  üçün 
məhlulu  1  neçə  dəqiqə  filtrdə  saxlayırlar.  Sonra  onu  su  na-
sosunun sovurma metodu ilə yavaş-yavaş filtrləyirlər. Çöküntü 
və  filtr  olan  kiçik  kolbanı  hər  dəfə  onu  filtrlə  süzməklə  (turş 
reaksiya itənədək) bir neçə dəfə soyuq su ilə yuyurlar. Alınmış 
yaşıl  məhlulu  büretdən  0,1  mol/dm
3
  konsentrasiyaya  malik 
kalium  permanqanat  məhlulu  ilə  zəif  çəhrayı  rəng  alınanadək 
titrləyirlər.  
Titrləməyə  sərf  olunan  kalium-permanqanat  məhlu-
lunun  həcmini  onun  misə  görə  titrinə  vurur  və  nümunədəki 
misin  miqdarını  alırlar.  Sonra  misin  miqdarına  görə  cədvəl 
35.2-yə əsasən saxarozanın miqdarını (mq) tapırlar.  
 
 
 
 

 
 
127 
 
Cədvəl 35.2 
Misin miqdarından asılı olaraq saxarozanın miqdarı, mq 
 
Saxarozanın 
miqdarı 
Misin 
miqdarı 
Saxarozanın 
miqdarı 
Misin 
miqdarı 
Saxarozanın 
miqdarı 
Misin 
miqdarı 
10,45 
22,6 
38,95 
79,5 
67,45 
130,8 
11,40 
24,6 
39,90 
81,2 
68,40 
132,4 
12,35 
26,5 
40,85 
83,0 
69,35 
134,0 
13,30 
28,5 
41,80 
84,8 
70,30 
135,6 
14,25 
30,5 
42,75 
86,5 
71,25 
137,2 
15,20 
32,5 
43,70 
88,3 
72,20 
138,9 
16,15 
34,5 
44,65 
90,1 
73,15 
140,5 
17,10 
36,4 
45,60 
91,9 
74,10 
142,1 
18,05 
38,4 
46,55 
93,6 
75,05 
143,7 
19,00 
40,4 
47,50 
95,4 
76,00 
145,3 
19,95 
42,3 
48,45 
97,1 
76,95 
146,9 
20,90 
44,2 
49,40 
98,9 
77,90 
148,5 
21,85 
46,1 
50,35 
100,6 
78,85 
150,0 
22,80 
48,0 
51,30 
102,3 
79,80 
151,6 
23,75 
49,8 
52,25 
104,0 
80,75 
153,2 
24,70 
51,7 
53,20 
105,7 
81,70 
154,8 
25,65 
53,6 
54,15 
107,4 
82,60 
156,4 
26,60 
55,5 
55,10 
109,2 
83,60 
157,9 
27,55 
57,4 
56,05 
110,9 
84,55 
159,5 
28,50 
59,3 
57,00 
112,6 
85,50 
161,1 
29,45 
61,1 
57,95 
114,3 
86,45 
162,6 
30,40 
63,0 
58,90 
115,2 
87,40 
164,2 
31,35 
64,8 
59,85 
117,6 
88,35 
165,7 
32,30 
66,7 
60,80 
119,2 
89,30 
167,3 
33,25 
68,5 
61,75 
120,9 
90,25 
168,8 
34,20 
70,3 
62,70 
122,6 
91,20 
170,3 
35,15 
72,2 
63,65 
124,2 
92,15 
171,9 
36,10 
74,0 
64,60 
125,9 
93,10 
173,4 
37,05 
75,9 
65,55 
127,5 
94,05 
175,0 
38,00 
77,7 
66,50 
129,2 
95,00 
176,5 
 

 
 
128 
 
Tədqiq  olunan  məhsulda  şəkərin  miqdarı  (quru 
maddəyə keçiddə, %): 
            
W
m
V
m
M
sek
QM
sek
−
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
=
100
100
1000
20
2
100
                             (35.4) 
burada, m
şə
k
 – cədvəl 35.2-dən tapılmış saxarozanın miqdarı; V 
–  su  ekstraktının  hazırlanması  üçün  götürülən  ölçü  kolbasının 
həcmi,  sm
3
;  2  -  saxarozanın  hidrolizini  apararkən  ekstraktın 
ikili  durulaşdırılması;  m  -  tədqiq  olunan  məhsulun  kütləsi,  q; 
20-tədqiq  olunan  məhlulun  həcmi,  sm
3
;  1000  -  milliqramların 
qrama  keçid  əmsalı;  W  –  tədqiq  olunan  materialda  nəmliyin 
miqdarı, %. 
xtisar etdikdən sonra formul belə olur: 
               
W
m
V
m
M
sek
QM
sek
−
⋅
⋅
=
100
100
100
                                (35.5) 
Hesabatı  ±0,01%-dək  aparırlar.  Son  nəticə  kimi  iki 
paralel təyinetmənin orta qiyməti götürülür ki, onlar arasındakı 
fərq 0,5%-dən çox olmamalıdır. 
Yağın  miqdarının  təyini.  Arbitaj  metod  –  əvvəlcədən 
hidroliz  olunmuş  məmulat  nümunəsindən  həlledicinin  köməyi 
ilə  yağın  həlledicinin  verilmiş  məhluldan  kənarlaşdırdıqdan 
sonra yağın miqdarının tərəzidə çəkməklə təyininə əsaslanır. 
Butiromertik  metod
  –  tədqiq  olunan  məmulat  nümunə-
sinin  60%-li  sulfat  turşusu  məhlulunda  həll  edilməsi  və 
izoamilonun  iştirakı  ilə  yağ  layının  süd  butirometrində  sen-
trifuqalamaqla ayrılmasına əsaslanır. 
Ekstraksion 
çəki 
metodu
  –  natrium-karbonatın 
(Na
2
CO
3
) tədqiq olunan nümunəyə təsirinə əsaslanır. 
Refraktometrik  metod
  –  həlledicinin  köməyi  ilə  yağın 
məmulatdan  çıxarılmasına  və  onun  miqdarının  həlledicidəki 
yağ  məhlulu  ilə  həlledicinin  sınma  əmsalları  arasındakı  fərqin 
təyin olunmasına əsaslanır. 

 
 
129 
 
Refraktometrik  metod  –  20
0
C-də  həlledicinin  sınma 
ə
msalını  refraktometrin  prizmasına  1-2  damcı  sürtməklə  təyin 
edirlər. Həlledicinin sıxlığını piknometrik olaraq təyin edirlər. 
2,00±0,01  q  xırdalanmış  məhsul  nümunəsini  həvəngə 
yerləşdirir,  üzərinə  damcıtökənlə  4  sm
3
  həlledici  tökür  və  3 
dəqiqə güclü çalxalayırlar. Qarışığı həvəngdən bükülü süzgəcə 
keçirirlər.  Refraktometrin  köməyilə  filtratın  sınma  əmsalını 
təyin edirlər. 
Təyinetməni  20,0±0,2
0
C-də  aparırlar.  stənilən  başqa 
temperaturda  məhlulun  sınma  göstəricisini  20
0
C  temperatura 
gətirirlər. 
Son  nəticə  kimi  azı  3  təyinetmənin  orta  qiyməti 
götürülür. 
Yağın miqdarı (quru maddəyə keçiddə, %) 
                                                
     
W
n
n
n
n
m
d
V
M
y
ym
ym
h
y
h
QM
y
−
⋅
⋅
−
−
⋅
=
100
100
100
)
(
)
(
                       (35.6) 
burada,V
h
  -  həlledicinin  həcmi,  sm
3
;  d
y
  -  yağın  20
0
C-də  nisbi 
sıxlığı; m - maddə nümunəsinin kütləsi, q; n
h
, n
ym
 - həlledicinin 
və yağ məhlulunun həlledicidə sınma əmsalı; n
y
 - yağın sınma 
ə
msalı; W - məhsulun nəmliyi, %. 
Paralel  təyinetmələr  arasındakı  fərq  0,5%-dən  çox 
olmamalıdır. 
Yağın miqdarını hesablayarkən cədvəl 35.3-də verilmiş 
yağın sıxlığı və sınma göstəricilərindən istifadə olunur. 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
130 
 
Cədvəl 35.3. 
Yağların sıxlığı və sınma əmsalı 
 
Yağ 
Sınma 
ə
msalı 
Sıxlıq, kq/m
3
 
Yağ: 
 
 
küncüt 
1,4730 
919 
günəbaxan 
1,4736 
924 
inək 
1,4605 
920 
araxis 
1,4696 
914 
xardal 
1,4769 
918 
soya 
1,4756 
922 
qarğıdalı 
1,4745 
920 
Marqarin 
1,4690 
928 
Piy: 
 
 
qənnadı 
1,4674 
928 
mətbəx 
1,4724 
926 
ə
ridilmiş 
donuz 
1,4712 
917 
Fosfatid 
konsentratları 
1,4746 
922 
 
Yağ  qarışığı  və  ya  məlum  olmayan  yağın  sıxlığı  925 
kq/m
3
 götürülür. 
Üzvi  həlledicilərlə  aparılan  bütün  analiz  sorucu  şkafda 
yerinə yetirilməlidir. 
Xörək  duzunun  miqdarının  təyini.  Xörək  duzunun 
təyininin  2  standart  metodu  mövcuddur:  arqentometrik  və 
merkurometrik. 
Arqentometrik  metod
  xloridlərin  kalium-xromat  və  ya 
ammonium  xromat  indikatorunun  iştirakı  ilə  gümüş  nitratla 
titrlənməsinə əsaslanır. 
Merkurometrik  metod
  difinilkarbazid  indikatorunun 
iştirakı ilə civə nitratın titrlənməsinə əsaslanır.  

 
 
131 
 
B
1
,  B
2
  və  PP  vitaminlərinin  təyini.  Buğda  unundan 
hazırlanan vitaminləşdirilmiş çörək-bulka məmulatlarında vita-
minlərin  sərbəst  və  birləşmiş  halda  ümumi  miqdarını  təyin 
edirlər. 
Nəticə:  Çörək-bulka  məmulatlarının  keyfiyyətini  qoyulmuş  nor-
malardan kənaraçıxmaları göstərməklə qiymətləndirmək. 
 
 
LABORATOR YA  Ş  № 36 
 
ÇÖRƏK-BULKA MƏMULATLARININ 
KEYF YYƏT N N NORMAT V SƏNƏDLƏRDƏ 
NƏZƏRDƏ TUTULMAYAN GÖSTƏR C LƏRƏ GÖRƏ 
Q YMƏTLƏND R LMƏS  
 
Çörək-bulka məmulatlarının keyfiyyətinin qiymətləndi-
rilməsi  üçün  istehsalat  şəraitində  və  tədqiqat  işlərinin  yerinə 
yetirilməsi  zamanı  normativ  sənədlərdə    nəzərdə  tutulan    gös-
təricilərdən  başqa  aşağıdakı  göstəriciləri  təyin  edirlər:  xüsusi 
həcm,  formasaxlama  xassəsi,  struktur-mexaniki  xassələri,  qı-
rıntılılıq və xüsusi şişmə xassəsi. Son iki göstərici çörək-bulka 
məmulatının təzəliyini xarakterizə edir. Elmi tədqiqat işlərində 
laboratoriya  şəraitində  bişirilmiş  çörəyin  keyfiyyətinin  balla 
qiymətləndirilməsi metodikasından istifadə edirlər. 
ş
in  məqsədi:  Çörək-bulka  məmulatlarının  keyfiyyəti-
nin  standartlarla  nəzərdə  tutulmayan  göstəricilərə  görə  təyini 
metodlarını öyrənmək. 
 
Material və avadanlıqlar: Laboratoriya tərəzisi; həcm-
ölçən;  millimetrlərlə  bölünmüş  ölçü  xətkeşi;  АП–4/2  tipli  pe-
netrometr; 250 sm
3
 tutumlu konusvarı kolba; vibrasiyalı qarış-
dırıcı; 20 sm
3
 tutumlu damcıtökən.  
 
 

 
 
132 
 
Təyinetmə texnikası 
 
 
Çörəyin xüsusi həcminin təyini. Əvvəlcədən 1q dəqiq-
liklə  çəkilmiş  bütöv  çörəyin  həcmini  (sm
3
)  ölçürlər  və  onu 
kütləyə  bölürlər  (q).  Çörəyin  həcmini  xüsusi  cihaz  –  həcm-
ölcənlə təyin edirlər. 
Çörəyin  formasaxlama  xassəsinin  təyini.  Çörəyin 
formasaxlama  xassəsi  onun  hündürlüyünün  diametrinə  olan 
nisbətilə  xarakterizə  olunur  (H:D).  Təyinetməni  millimetrlərlə 
bölünmüş  ölçü  xətkeşinin  və  ya  xüsusi  cihazların  köməyilə 
həyata keçirirlər. 
Çörəyin  üzünün  şişmə  dərəcəsinin  təyini.  Formalı 
çörəyin  üst  səthinin  şişmə  dərəcəsi  onun  formasının  düzgün-
lüyünü xarakterizə edir və həmin çörəyin formasaxlama xassə-
sinin  əlavə  göstəricisi  rolunu  oynayır.  Onu  üst  səthin  şişmiş 
hissəsinin  maksimal  hündürlüyünün  maksimal  eninə  olan 
nisbəti ilə təyin edirlər.   
Çörək-bulka  məmulatlarının  içinin  struktur-me-
xaniki xassələrinin təyini. Çörək-bulka məmulatlarının təzəlik 
dərəcəsini  qiymətləndirmək  üçün  içinin  ümumi  deformasiya-
sını, onun elastikliyini və plastikliyini АП–4/2 tipli avtomatlaş-
dırılmış penetrometrdə təyin etmək lazımdır (şək.36.1). 
 

 
 
133 
 
 
 
Tədqiq  olunan  çörəyin  mər-
kəzi  hissəsindən  40mm  qalınlıqda 
nümunə  (3)  kəsirlər,  kəsik  müstə-
viləri  tam  paralel  olmalıdır.  Penet-
rometrin batırılma sistemini qaldırır 
və  ilkin  yuxarı  vəziyyətə  bərki-
dirlər.  Batırılma  cisminə  (4)  250q 
kütləyə malik çıxarıla bilən yük (5) 
yerləşdirilir.  Batırılma  sisteminin 
ümumi kütləsi 300 q təşkil  edir. 
şə
  başlamazdan  15  dəqiqə 
ə
vvəl cihazı elektrik şəbəkəsinə bir-
ləşdirirlər. 
Şə