Г. И. Али-заде, А. Р. Джалилова, Х. Х. Магеррамова, И. И. Алиев
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
NƏTĠCƏ 1.
Abşeronda şirin su çatışmamazlığı prob- leminin həlli yollarından biri istismar edilən Səngəçal dizel elektrik stansiyası- nın tullantı istiliyindən istifadə etməklə Xəzər dənizi suyunun əks-osmos və ter- miki distillyasiya üsulları əsasında utili- zasiya tipli kombinələşdirilmiş şirinləş- dirmə texnologiyasının istifadə edilməsi- dir. 2.
Ekoloji baxımdan ekvivalent əks-osmos şirinləşdirmə texnologiyasının istifadə edilməsi ilə müqayisədə təklif edilən kombinələşdirilmiş texnologiyanın istifa- dəsi daha səmərəlidir. Çünki atmosferə atılan istixana və zərərli qazların miqdarı azalır. 3.
Dəniz suyunun şirinləşdirmə prosesində yaranan qalıq məhlulun durulaşdırılaraq dənizə atılması səmərəli deyil. Ekoloji baxımdan həmin məhluldan tullantısız ZLD texnologiyası ilə əlavə şirinləşdiril- miş su (distillyat) və quru duz qarışığının alınması üçün Səngəçal dizel elektrik stansiyasında kifayət qədər istilik ehti- yatı vardır.
1.The current state of desalination, Internati- onal Desalination Association and Global Water Intelligence Desal Data Service Vol. 03. 2010, p.83-88. 2.Sea Water Desalination Trends and Tech- nologies. www.academia.edu
3.El–Dessouky H.T., Ettouney H.M. Funda- mentals of Salt Water. Desalination. EL- SEVER, Amsterdam, Tokio, 2002, 691 p. 4.Фейзиев Г.К. Высокоэффективные ме- тоды умягчения, опреснения и обессо- ливания воды. Изд.2-е, Баку: «Тахсил» ТПП, 2009, с.442. 5.Mohamed A.Dawoud, Mohamed M.Al Mulla. Environmental Impacts of Seawater Desalination: Arabian Gulf Case Study. International Journal of Environment and Sustainability. Vol.1, №3, 2012, p.22-37. www.sciencetarget.com
6.Ахмедова Д.А., Агамалиев М.М. Энер- госберегающая технология комбиниро- ванного опреснения морской воды. Энер- госбережение и водоподготовка. №5(73), Москва, 2011, с. 37-40.\ 7. Абдуллаев К.М., Ахмедова Д.А., Ага- малиев М.М. Использование бросового тепла продуктов сгорания Сангачаль -
Ekologiya və su təsərrüfatı jurnalı, №4, sentyabr, 2016- cı il
18 ской ДЭС для опреснения морской во- ды. Проблемы энергетики, №1, Баку, 2012, ELM, с. 45-54. 8.Агамалиев М.М., Ахмедова Д.А., Ма- медбекова Р.Г. Предотвращение суль- фатного накипеобразования методом на- нофильтрации в комбинированных сис- темах опреснения каспийской воды. Su problemləri: Elm və Texnologiyalar, №2, Bakı, 2015, «AZƏRSU» ASC, səh. 60-69. 9.Helal A.M. Hibridization – a new trend in desalination. Desalination and Water Treatment, 2009, №3, p.120-135. 10.
ous Uses. www.crcnetbase.com
11.
Воинов А.П., Зайцев В.А., Куперман Л.И. Котлы-утилизаторы и энерготех- нологические агрегаты. (Под ред. Си- дельковского Л.Н.). М.: Энергоатом- издат, 1989, 272 с. 12.
vironmental impact and impact assess- ment of seawater desalination. Desalina- tion, 220, 2008, p. 1-1. 13.
Abdullayev K.M., Məmmədov R.K., Lə- tifov Y.İ. Enerji ehtiyatları, elektrik ener- jisi istehsalı və ətraf mühit. II cild, Bakı, ―Zaman-3‖, 2007, 408 səh. 14.
Tobias Bleninger., Jirka G.H. Environ- mental planning, prediction and manage- ment of brine discharges from desalinati- on plants. (Final report). MEDRC, 2010, 237 p.
15.
Zero Liquid Discharge for Island Desa- lination. American Water Works Asso- ciation. Prepared by: Risk Bond. Cali- forniya, 2007. p. 233. 16.
Слесаренко В.Н. Опреснение морской воды, М., Энергоатомиздат, 1991, 278 с. 17.
Правила охраны от загрязнения при- бежных вод морей. Перечень ПДК для воды рыбохозяйственных водое- мов. М.:Гидрометеоиздат, 1984. 440 с.
Рассмотрены экологические вопросы технологии комбинированного опресне- ния воды Каспийского моря с использо- ванием бросового тепла Сангачаль- ской дизельной электростанции. Показа- но, что предлагаемая технология позволя- ет уменьшить выбросы в атмосферу пар- никовых и вредных газов. Обосновано наличие достаточного бросового тепло- вого потенциала для переработки оста- точных рассолов опреснения в дополни- тельное количество опресненной воды и смеси сухих солей по технологии ZLD.
Ecological questions of technology com- bined desalination waters of Caspian sea with use of waste heat of Sangachal diesel power station are considered. It is shown, that the offered technology allows to reduce emissions in atmosphere of hotbed and harmful gases. Presence of sufficient waste thermal potential for processing of residual brines desalination in additional quantity of the freshened water and layers of dry salts on technology ZLD is proved.
“İstilik energetikası” kafedrasının dosenti, t.e.n., Y.A. Cəbiyev rəy vermişdir. Ekologiya və su təsərrüfatı jurnalı, №4, sentyabr, 2016- cı il
19 UOT 575.5; 572.1/4; 502.5:502.17 (1/9) V.M. MƏMMƏDƏLĠYEVA, R.R. CANMƏMMƏDOVA, V.R. NƏSĠROVA Müdafiə Sənayesi Nazirliyi, Milli Aerokosmik Agentliyi, Ekologiya İnstitutu, “Meşə Ekosistemlərinin Aerokosmik Monitorinqi” E-mail: canmammedova@mail.ru LƏNKƏRAN TƏBĠĠ VĠLAYƏTĠNĠN MEġƏ ÖRTÜYÜNDƏ ƏTRAF MÜHĠTĠN TƏSĠRĠNDƏN BAġ VERMĠġ DĠNAMĠK PROSESLƏRĠN PEYK MƏLUMATLARI ƏSASINDA TƏDQĠQĠ. (Kġ 1983-2015-cĠ il.) Xülasə. Məqalədə Lənkəran təbii vila- yətinin meşə örtüyündə ətraf mühitin təsirin- dən baş vermiş dinamik proseslər araşdırıl- mış, deqradasiya olunmuş meşə sahələri aş- karlanmış və dəyişdirilmiş sahələr hesablan- mışdır. Açar sözlər: dinamik proseslər, deqra- dasiya, çirklənmə, ətraf mühit, meşə örtüyü Ətraf mühitdə toplanan tullantılar təbii ekosistemlərin fəaliyyətinin və davamlılığı- nın uzun müddət ərzində pozulmasına səbəb olur. Qlobal miqyasda ətraf mühitin çirklən- məsi bütün canlılara və onların yaşadıqları təbii sistemlərə, o cümlədən meşələrə neqa- tiv təsir göstərir. Təbii vulkan püskürmələri, toz burulğanları, meşə yanğınları, zəhərli qazlar atmosferdə müxtəlif çirkləndirici maddələrin toplanmasına səbəb olur. Digər tərəfdən yanacağın yanması, sənayenin, nəq- liyyatın, neft emalı müəssisələrinin, elektrik stansiyalarının fəaliyyəti zamanı əmələ gələn antropogen mənşəli tullantılar daha güclü tə- sirə malik olub, havanın tərkibində zəhərli qazların və tüstünün artmasına gətirib çıxa- rır. Təbii mənşəli çirkləndiricilər müəyyən dövr ərzində filtrasiya olunub təmizlənsə də, antropogen mənşəli çirkləndiricilərin öhdə- sindən gələ bilməyən təbiətdə geri dönmə- yən dəyişikliklər baş verir. Havanın hədsiz çirklənməsi nəticəsində toksik maddələrin həcmi getdikcə artır. Azot və karbon oksid- lərinin miqdarının artması zəhərli tüstünün yayılmasına şərait yaradır. Kükürd və azot oksidlərindən ibarət tullantılar turşulu yağış- ları əmələ gətirir və meşənin bitki örtüyünə yandırıcı təsir göstərir. Bütün bu kimyəvi maddələrin atmosferdə toplanması Yerin or- ta illik temperaturunu artırmaqla istixana ef- fektinə səbəb olur. Azotlu və xlorlu birləş- mələr atmosferin yuxarı qatlarında ozon qa- tının seyrəlməsinə və günəşin təhlükəli ultra- bənövşəyi şüalarının maneəsiz Yer səthinə düşməsinə gətirib çıxarır. Bütün canlılar üçün təhlükəli olan bu şüaların təsiri nəti- cəsində meşələrdə arzuolunmaz dəyişikliklər baş verir. Çirklənmiş su mənbələri və turşulu ya- ğışlar yaşıllığın sahəsini azaldır. Nəticədə oksigen istehsalı azalır və karbon emissiyası artır. Meşə ərazisindən keçən çayların, bu- laqların məişət tullantıları ilə çirkləndirilmə- si həmin su mənbələrindən istifadə edən bit- ki və heyvanların həyatını təhlükə altına alır. Torpaqların ağır metallarla, karbohid- ratlarla, radioaktiv maddələr, nitratlar, fos- fatlar, pestisidlərlə və s. davamlı üzvü çirk- ləndiricilərlə çirklənməsi fəlakətli nəticələrə səbəb olur. Meşə fonduna daxil olan ərazidə- ki əkin sahələrində istifadə olunan gübrələr və pestisidlər hava, su, torpaq vasitəsilə ya- yılaraq meşə örtüyünü deqradasiyaya uğra- dır. Yaxınlıqdakı yaşayış məntəqələrin məi- şət tullantılarının torpağa basdırılması və ya- xud da istirahət edənlərin meşədə atıb get- dikləri tullantılar ekosistemin normal fəaliy- yətini pozur. Əkin sahələrində məhsuldarlı- ğın aşağı düşməsi, toksik maddələrin bitki- lərdə toplanması nəticəsində antropogen mən- şəli çirkləndiricilər meşə mühitinə sirayət edərək bitki növlərinin, həşəratların, quş- ların, məməlilərin tələfatı ilə nəticələnir. Çir- kab suları və məişət tullantıları yeraltı qrunt sularının keyfiyyətini pisləşdirərək təbii mü- hitə zərərli təsir göstərir. Mühit dəyişdirici amil olaraq antropogen təsirlər digər təbii obyektlər sırasında meşə ekosisteminin də dəyişməsinə səbəb olur. Bəşəriyyət qlobal təbii ekosistem olan biosferin tərkib hissəsi-
Ekologiya və su təsərrüfatı jurnalı, №4, sentyabr, 2016- cı il
20 dir. İnsan su, hava, torpaq və canlı orqani- zmlərlə sıx qarşılıqlı əlaqədə yaşayır. Lakin müasir texnikanın gücü ilə bilavasitə və ətraf mühiti çirkləndirməklə isə dolayı yolla təsir göstərməklə insan öz yaşayış mühitini dö- zülməz hala salır. Hava və su dövranı vasitəsilə atmosfe- rin yuxarı qatlarına, okean dərinliyinə, hətta buzlaqlara qədər yayılan zəhərli maddələr, meşələrdən də yan keçmir. İnsan sağlamlı- ğını və əmək qabiliyyətini bərpa etmək üçün meşələrə can atır. Çox vaxt meşə örtüyündə baş verən deqradasiyanın başlıca səbəbinin məhz insan fəaliyyətinin olmasının fərqinə varmırıq. Ekoloji tarazlığın pozulması nəti- cəsində acınacaqlı vəziyyətlə qarşılaşan in- sanlar bunun səbəbini təbii fəlakətlər və iqli- mlə əlaqələndirirlər. Meşələrin çirklənməsi əsas üç tərkib hissədən ibarətdir: 1.Çirklənmə obyekti - meşə, su, hava, tor- paq;
2.Çirklənmə mənbəyi - kənd təsərrüfatı, nəq- liyyat, sənaye, məişət tullantıları; 3.Çirkləndiricilər - ağır metallar, zəhərli qaz- lar, pestisidlər, gübrələr və s. Ətraf mühitin həddindən artıq çirklənməsi insan həyatını təhlükə altıına alır.
Ekologiya və su təsərrüfatı jurnalı, №4, sentyabr, 2016- cı il
21 Cədvəl 1. Lənkəran təbii vilayətinin meşə örtüyündə ətraf mühitin təsirini peyk məlumatları əsasında tətqiqi. № Ətraf mühitin meşə örtüyünə təsirindən deqradasiya olunmuş sahələr 1983-cü il 2015-ci il ha
1.
Meşə ekosistemləri təsiri nəticəsində ağacların deqradasiya olunmuş sahələri 175 1854
2.
Yarpaqları anomaliyalı ağac sahələri 210
2460 3.
Mikroelementlərin meşə sahələrində növ dəyişkənliyinə səbəb olan sahələr 450
2150 4.
Ağacların kök sistemində mikroelementlərin təsiri nəticəsində onların qırılması və meşə sahələrinin yox olunması 610
1860
Cədvəldən göründüyü kimi müxtəlif il- lərdə ətraf mühitin meşə örtüyünə təsirin- dən deqradasiya olunmuş sahələr dörd qrupa ayrılır. Müxtəlif illərdəki rəqəmləri müqayi- sə etdikdə belə görünur ki, ən cox dəyişkən- lik 2-ci qrupa təssadüf edir. Ən az dəyişilən isə 1-ci qrupdur. 2015-ci ildəki meşə sahə- ləri 1983-cü ilə nisbətən təqribən 10 dəfə çox deqradasiyaya uğramışdır. Bu dəyişkən- lik şəkil 2 və şəkil 3-də də öz əksini tapmış- dır.
Şəkil 2. Diaqramma1.
Şəkil 3. Qrafik1. Lənkəran təbii vilayətinin meşə örtüyünə ətraf mühitin təsiri peyk məlumatları vasitə- silə araşdırılmışdır. Araşdırmada 1983 və 2015-ci illərin peyk məlumatları istifadə olunmuşdur. Ətraf mühitin meşə örtüyünə təsirindən deqradasiya olunmuş sahələr aşkarlanmışdır. Bunlar ağacları deqradasiya olunmuş sahələr, mikroelementlərin meşə sahələrində növ dəyişkənliyinə səbəb olan sahələr, yarpaqları anomaliyalı ağac sahələri, ağacların kök sistemində mikroelementlərin təsiri nəticəsində onların qırılması və meşə sahələrinin məhv olması kimi sahələr ayırd edilmişdir. 1983-cü il təsvirində anomaliyalı meşə sahələri artıq 2015-ci il təsvirində xeyli genişlənmişdir (Şək.1).
1.
Кабата-Пендиас А. Микроэлементы в почвах и растениях. А. Кабата-Пенди- ас, Х. Пендиас. М. Мир, 1989, 439 с.; 2.
Бессонова В.П. Морфо функциональ- ные исследования растений в услови- ях загрязнения среды тяжелыми ме- таллами автореф. дис. на ступеня д-ра биол. наук спец. 03.00.16; 3.
"Экология". В.П. Бессонова. Днепро- петровск,1991, 36 с.; 4.
лубца. Киев Наук думка, 1983, 240 с.; 5.
Ильин В.Б. Элементный химический состав растений. Новосибирск наука, 1985, 129 с.; 6.
Ильин В.Б. Тяжелые металлы в сис- теме почва-растение. Новосибирск Наука, 1991, 151 с.
Ekologiya və su təsərrüfatı jurnalı, №4, sentyabr, 2016- cı il
22 В.М. Мамедалиева, Р.Р. Джанмамедова, В.Р. Насирова Министерство Оборонной Промышлен- ности, Национальное Аэрокосмическое Агентство, Институт Экологии, “Аэро- космический Мониторинг Лесных Экосистем”. Е-mail: canmammedova@mail.ru Исследование динамических процессов в результате влияния окружающей среды лесного покрова Ленькоранского района на основе космических данных РЕЗЮМЕ
Результатом влияния окружающей среды в статье проанализированы дина- мические процессы лесных покровов, вы- явлены деградационные лесные участки и подсчислены измененные участки Лень- коранского района.
İn the article were investigated of dy- namic processes by the forest cover of the Lankaran natural region, discovered and modified the degraded forest plats, areas calculated. Key words: dynamic, processes, degra- dation, pollution, environment, forest cover.
MAAK-ın Ekologiya İnstitutunun “Atmosferin optik monitorinqi” şöbəsinin rəisi t.e.n., dos.F.İ. İsmayılov rəy vermişdi. UOT 681.3.066: 004.031
VƏ ĠNKĠġAF MƏRHƏLƏLƏRĠ Windows əməliyyat sistemi istifadəçilər üçün rahat işləmə mühiti yaratmaq məqsədi- lə meydana gəlmişdir. Bu ƏS yaranmamış- dan əvvəl istifadə edilən istənilən ƏS istifa- dəçidən kompüteri idarə edən əmrləri bilmə- sini tələb edirdi. Windows əməliyyat siste- minin yaranması sistem mühiti və burada iş- ləmə qaydasını dəyişməyə imkan verdi. İsti- fadəçi üçün çox sadə işləmə qaydalarına ma- lik olan qrafik interfeysin meydana gəlməsi istifadəçini əmrlər strukturunu öyrənməkdən azad etdi. Maraqlıdır ki, bu ƏS-nin ilk versi- yalarının yaranması istifadəçilər tərəfindən çox soyuq qarşılandı. 1985-1990-cı illər ər- zində bu ƏS çox da istifadə olunmadı. Yal- nız, 1990-cı ildən sonrakı beşillikdə Win- dows əməliyyat sistemi kompüter dünya- sının ona qarşı olan münasibətini tamam də- yişdirdi. İlk versiyalarında MS-DOS sistemi- nin örtüyü kimi meydana çıxan bu yeni ƏS Windows-95, Windows-98 və Windows- 2000 kimi versiyalarında tam hüquqlu ƏS kimi öz təsdiqini tapdı. IBM PC kompüterlərində 1981-ci ildən
1995-ci ilə qədər əsas ƏS kimi MS-DOS istifadə edilmişdir. Bütün bu illər ərzində MS-DOS əməliyyat sistemi MS-DOS 1.0- Ekologiya və su təsərrüfatı jurnalı, №4, sentyabr, 2016- cı il
23 dan MS-DOS 6.22-yə qədər inkişaf yolu keçmiş və hər dəfə yeni versiyanın buraxıl- ması ilə daha çox qurğularla işləmək müm- kün olmuş və sistem yeni proqramlarla güc- ləndirilmişdir. Bu ƏS-nin ən zəif yeri əməli yaddaşla iş prosesinə aid idi. Belə ki, o dövr- dəki əksər kompüterlərdə ƏY-nin həcmi 250 Kbaytı aşmırdı, MS-DOS isə 640 Kbayt əməli yaddaşla işləyə bilirdi. MS-DOS-un ikinci çatışmazlığı isə on- dan ibarət idi ki, bu sistem qrafik ƏS olma- dığından, qrafik rejimdə işləmək mümkün deyildi. Nəhayət, MS-DOS-un təkməsələli ƏS olması onun növbəti çatışmazlığı idi. Microsoft şirkətində IBM PC tipli fərdi kompüterlər üçün qrafik əməliyyat sistemlə- rinin yaradılması istiqamətində aparılan işlə- rə başlanılmış və belə bir sistemin ilk versi- yası 1985-ci ildə Windows 1.0 adı ilə bura- xılmışdı. Bu sistem IBM PC AT 286 mikro- prosessorlu kompüterlər üçün nəzərdə tutul- muşdu və diskdə 2 Mbaytdan bir az artıq yaddaş sahəsi tuturdu. Windows 1.0 ilə eyni vaxtda bu sistemdə işləyən kalkulyator, saat, təqvim kimi bəzi utilitlər, Microsoft Paint qrafik redaktoru, Notepad - sadə mətn redak- toru və buna nisbətən daha mükəmməl olan Microsoft Write mətn redaktoru da yara- dılmışdı. Bu sistem müstəqil ƏS deyildi, sa- dəcə MS-DOS üzərində qurulmuş örtük idi. Microsoft firması 1987-ci ilin oktyabrın- da sistemin Windows 2.0 versiyasını burax- dı. Bu sistem əslində Windows 1.0-ın tək- milləşdirilmiş versiyası idi. Bu versiyada qurğularla bağlı (məsələn, yeni yaradılmış VGA standartlarına uyğun videokart, böyük həcmli sərt disklər, modemlər) proqram təminatı gücləndirilmişdi. Sistem IBM PC AT 386 kompüterləri üçün nəzərdə tutul- muşdu, bununla yanaşı əvvəlki maşınlarda da normal işləyirdi. Windows 2.0 ƏS üçün Microsoft Excel cədvəl prosessoru və Word 1.0 mətn prosessoru işlənib hazırlanır. 80286 mikroprosessorlu kompüterlər üçün hazırla- nan Windows versiyası istifadəçilərə geniş- ləndirilmiş yaddaşdan istifadə etməyə, 80386 mikroprosessorlu kompüterlər üçün hazırlan- mış Windows versiyası isə çoxməsələliyə imkan vermişdir. 1990-cı ilin may ayında MS-DOS ƏS- nin qrafik örtüyü olan Windows 3.0 versi- yası meydana gəlir. Bu versiya istifadəçilər arasında ilk mükəmməl 16 mərtəbəli sistem kimi öz təsdiqini tapır. Windows 3.0 nəinki qrafik interfeysə, həmçinin çoxməsələlik rejiminə də malik olmuşdur. Bu sistem IBM 386 kompüterləri üçün nəzərdə tutulmuş və əvvəlki sistemlərdən Windows 3.1-ə keçid variantı kimi qəbul edilmişdi. Windows 3.0 sistemində işləyə biləcək proqramların sayı xeyli çoxaldı. Belə ki, Notepad və WordPad mətn redaktorları, Paintbrush qrafiki redak- toru, şəbəkədə məsafədən (uzaqdan) idarəet- mə vasitələri və başqa bir çox utilitlərlə ya- naşı bir sıra müəyyən oyun proqramları da Windows 3.0 sisteminə daxil edildi. Bu müsbət keyfiyyətlərinə baxmayaraq Windows 3.0 ƏS-nin işləmə etibarlılığı çox da böyük deyildi. Bu mənfi cəhət 1992-ci ilin aprel ayında buraxılan Windows 3.1 ver- siyasında aradan qaldırılmışdır. Bu versiya- dan başlayaraq Microsoft şirkəti 80386 və ondan sonra gələn prosessorlara xas olan vir- tual yaddaşın təşkil edilməsi imkanına malik ƏS-nin istehsalı ilə məşğul olur. O cümlə- dən, bu sistemdə klaviaturanı müxtəlif dillə- rə yükləməklə çoxdilli rejimdə işləmək, həmçinin xarici mikrofondan və universal səsgücləndiricidən, eləcə də geniş spektrli səs kartlarından istifadə etmək mümkün idi. Windows sisteminin növbəti versiyası 1993-cü ildə Windows 3.11 Workgroups adı altında buraxıldı. Sistemin bu versiyası əv- vəlkilərdən fərqli olaraq lokal şəbəkə və ge- niş multimedia imkanlarına malik idi. Belə ki, sistem lokal şəbəkə yaratmağa, internetlə əlaqə yaratmağa, şəbəkə printerlərindən, lo- kal şəbəkədə mətni informasiya mübadiləsi üçün alətlərdən və eləcə də faksların göndə- rilməsi və qəbulu üçün proqramlardan istifa- də etməyə imkan verirdi. Windows 3.11 sistemi lokal şəbəkədə eləcə də internetdə işləmək üçün istifadəçilə- rə geniş imkanlar verdiyindən, kompüterin aparat təminatı ilə bağlı çox yüksək tələblər qoyurdu. O cümlədən IBM PC 386 kompü- terləri və ən azı 1 Mb əməli yaddaş tələb olunurdu. Sistemin tətbiqi proqramlar pake- tinə bir sıra yeni proqramlar əlavə edilmişdi: Microsoft Mail poçt proqramı, Microsoft Internet Explorer brauzeri, şəbəkə ilə işlə- mək üçün xüsusi Microsoft Chat utiliti və s.
Ekologiya və su təsərrüfatı jurnalı, №4, sentyabr, 2016- cı il
24 Korporativ istifadəçilərin tələbatını ödə- mək üçün 1993-cü ildə Windows NT (New Technology) adlı tamamilə yeni bir ƏS bu- raxdı. Bu sistem tamamilə yeni nüvə əsasın- da qurulmuş və əsasən korporativ istifadəçi- lərin lokal kompüter şəbəkələrində işləməsi üçün nəzərdə tutulurdu. Windows NT sisteminin ilk variantı iki versiyada yaradılmışdı: Windows NT Server və Windows NT Workstation. Əslinə qalsa bunlar eyni ƏS-ləri idi, fərq isə ondan ibarət idi ki, Windows NT Serverin tərkibinə elə proqramlar daxil edilmişdi ki, həmin proqramlar bu sistemlə işləyən kompüterləri həm lokal şəbəkələrin serveri, həm də Internet şəbəkəsində HTTP serveri kimi istifadə etməyə imkan verirdi. Windows NT Workstation sistemində isə istifadəçilərin tətbiqi proqramlarına daha çox üstünlük verilirdi. Windows NT sisteminin interfeysi zahirən Windows 3.11 sistemindən heç nə ilə fərqlənməsə də, Windows NT sistemi 32 mərtəbəli çoxistifadəçili ƏS idi. Windows NT sistemi buna qədərki Windows sistemlə- ri ilə müqayisədə istifadəçilər tərəfindən ən stabil və ən etibarlı ƏS kimi qəbul edilmiş- dir.
1995-ci ilin sentyabrında buraxılmış Win- dows 95 ƏS IBM PC kompüterləri üçün ilk qrafiki ƏS olmuşdur. Bu ƏS böyük üstün cə- hətlərə malik olduğu üçün o, bütün kompü- ter dünyasında geniş tətbiq olunmağa başla- yır. Beləliklə Windows sistemi ilk dəfə ola- raq MS-DOS üzərində qurulmuş örtükdən 32 mərtəbəli mükəmməl qrafik ƏS-nə çev- rildi. Əvvəlki versiyalardan fərqli olaraq Win- dows 95 sisteminin iş stoluna My Computer və Recycle Bin - sistem qovluqlarının işarə- ləri və üzərində saat, səs tənzimləyicisi, müxtəlif dillərə keçidləri tənzimləmək üçün göstərici əks olunan tapşırıqlar paneli daxil edilmişdir. Lakin bu ƏS-nin praktiki istifadə olun- ması zamanı aydın olur ki, onun bir sıra mənfi cəhətləri, o cümlədən çox da böyük olmayan işləmə etibarlılığı vardır. 1998-ci ildə istehsal edilən Windows 98 ƏS əsasən gələcəkdə istifadə olunmaq üçün buraxılır. Burada əvvəllər ayrıca satılan bir sıra proqram məhsullarının
daxil olduğu stan- dart proqramlar komplekti, həmçinin kommunikasiya imkanı da genişləndirilmiş- dir. Eyni konsepsiyaya malik olduqları üçün Windows 95 və Windows 98 ƏS-ləri yerinə yetirdikləri funksiyalara görə bir-birinə daha yaxın olub, istifadəçiyə eyni interfeyslər xidməti göstərirlər. Beləliklə, Microsoft şirkətində bir-biri- nin ardınca MS-DOS üzərində qurulmuş bir neçə qrafiki örtük – Windows 1.0, Windows 2.0, Windows 3.0, Windows 3.1, Windows 3.11 sistemləri buraxılmışdı. Bu qrafik ör- tüklər MS-DOS üzərində qurulduğundan və deməli, MS-DOS-un idarəsi altında işlədi- yindən, müstəqil ƏS-ləri deyildilər. Buna baxmayaraq Windows-un meydana gəlməsi ilə kompüter istifadəçiləri üçün bir sıra yeni imkanlar yaradıldığından, onun örtük yox, mühit (Windows mühiti) adlandırılması qə- bul edildi. Microsoft şirkəti 2000-ci ilin əvvəllərin- də Windows NT sisteminin arxitekturası əsasında Windows sisteminin yeni versiyası- nı –Windows 2000 sistemini yaratdı. Win- dows 2000 sisteminin yaradılmasında Win- dows NT-nin təkmilləşdirilmiş texnologiya- sından istifadə edilməklə yanaşı Windows 98 sisteminin mühüm xüsusiyyətləri də nəzərə alınmışdır. Odur ki, bu ƏS rahat istifadə olu- nan, stabil və təhlükəsizlik baxımından eti- barlı olmaqla çox asan tənzimlənən sistem- dir. Windows 95-98 sinfindən olan ƏS-ləri- nin sonuncu inkişaf etdirilmiş variantı 2000- ci ildə geniş istehsala buraxılmış Microsoft Windows ME (Millennium Edition) sistemi idi. Bu sistem özündən əvvəlki Windows sis- temləri ailəsindən hər şeydən əvvəl onunla fərqlənir ki, bu sistem MS-DOS-dan tama- milə imtina edir. NT texnologiyasının bazası əsasında Mic- rosoft şirkətinin yaratdığı Windows ailəsin- dən olan daha bir yeni ƏS-nin yeni versiyası artıq 2000-ci ilin sonlarında geniş ictimaiy- yətə məlum idi. Bu yeni ƏS əvvəlcə Code- name Whistler adı altında buraxılsa da, 2001-ci ilin yayında Windows XP (ing.eX- Perience – təcrübə, sınaq) adı altında istifa- dəçilərə təqdim edildi. Windows XP sistemində gözlənilən ən mühüm və səbirsizliklə gözlənilən yenilik- Ekologiya və su təsərrüfatı jurnalı, №4, sentyabr, 2016- cı il
25 lərdən biri ondan ibarətdir ki, artıq bu sistem təmiz kompakt diskləri adi disketlər kimi iş- lətməyə imkan verir. Yəni sistemdə CD-R və CD-RW diskləri ilə işləmək mümkündür. Nəhayət, istifadəçilər gözəl interfeyslə yanaşı rahat iş şəraiti ilə təmin ediliblər.
Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|