G. M. K. Djabbarova, Z. A. Mamatova, U. R. Yusupova, I. I. Karimova, S. O. Mirzakulov oliy nerv faoliyati va
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.2. Parasimpatik asab tizimi
|
38-rasm. Avtonom asab tizimi
100 ganglionar oldi tola ham, ulardan chiqqan ganglionar keti tola ham ancha uzun bo‗ladi. Umurtqadan oldingi katta tugunlarga yulduzsimon, quyoshsimon, ichak tutqichining yuqori va pastki tugunlari kiradi. Bu tugunlardagi neyronlar qorin bo‗shlig‗i a‘zolarining simpatik innervasiyalanishini ta‘minlaydi. Deyarli barcha a‘zo va to‗qimalar simpatik innervasiyalanishga ega. Bularga qon tomirlar, kovak a‘zolar, terining silliq shakllari, teri va hazm bezlari, o‗pka, jigar, yog‗ to‗qimasi hujayralari, skelet mushaklari va markaziy asab tizimi kiradi. Efferent tolalardan tashqari, simpatik asab tizimi o‗zining sezgir yo‗llariga ham ega. Sezuvchi neyronlarning somalari umurtqadan oldingi tugunlarda joylashgan bo‗lib, ularning uzun o‗simtalaridan biri periferiyaga yo‗l olsa, ikkinchisi orqa miyaga o‗tadi. Boshqa bir neyronlarning uzun o‗sig‗i ichki a‘zoga borsa, kaltalari tugunning o‗zida tarqalib, oraliq neyronlar orqali effektor neyronlar bilan bog‗lanadi va shu yerning o‗zida mahalliy reflektor yoy hosil qiladi. 3.2. Parasimpatik asab tizimi Umumiy tuzilishi jihatidan parasimpatik asab tizimi va simpatik asab tizimi deyarli o‗xshashdir. Parasimpatik asab tizimining ham markaziy va tashqi tuzilmalari mavjud, qo‗zg‗alishni bajaruvchi a‘zoga ikki neyronli yo‗l orqali yetib boradi: ganglionaroldi neyron miyaning kulrang moddasida joylashgan, ganglionarketi neyron esa periferiyaga chiqarilgan. Ammo, parasimpatik asab tizimining o‗ziga xos xususiyatlari ham mavjud. Birinchidan, bu tizimning markazlari bosh va orqa miyada bir–biridan va simpatik markazdan uzoqdagi sohalarda joylashgan. Ikkinchidan, tanada parasimpatik tizim ta‘sir o‗tkazadigan doira ancha tor, ba‘zi a‘zo va to‗qimalar, masalan, bachadon, markaziy asab tizimi, qon tomirlarining deyarli hammasi parasimpatik innervasiyaga ega emas. Parasimpatik asab tizimining markaziy tuzilmalari o‗rta, uzunchoq va orqa miyalarda joylashgan (38-rasm). O‗rta miya (mezensefal) qismining yadrosi Silviy suv o‗tkazgich tubida bo‗lib, ko‗z mushaklariga, so‗lak va ko‗z yoshi bezlariga uch 101 juft bosh asablar tarkibida preganglionar tolalar yo‗llaydi. Bu tolalar ko‗zni harakatlantiruvchi, yuz va til–halqum asablar tarkibida kipriksimon, quloq, til osti va tanglay tugunlariga yetib keladi va ganglionarketi neyronlarning tana va dendritlarida sinapslar hosil qiladi. Uzunchoq miyadagi (bulbar) markazdan chiqqan ganglionaroldi tolalar bo‗yin, ko‗krak va qorin bo‗shliqlaridagi a‘zolarga sayyor asab tarkibida o‗tadi. Parasimpatik asab tizimining dumg‗aza bo‗limi, orqa miyaning uch dumg‗aza segmenti yon shoxlarida joylashgan. Bu yerdan, tolalar chanoq asabi tarkibida chanoq a‘zolariga yo‗l oladi. Parasimpatik asab tizimi sezgir yo‗llarining bosh kollektori – sayyor asab hisoblanadi. Mushukning bo‗yin qismidagi tolalarning umumiy soni 30 ming bo‗lsa, ularning 80–90 % afferent tolalardan iborat. Bundan tahminan 20 % mielinli tolalar qismiga, qolganlari esa ingichka mielinsiz qismiga to‗g‗ri keladi. Bu tolalarga aloqador hazm, ko‗krak va qorin bo‗shlig‗i a‘zolaridagi reseptorlar mexanik, harorat va og‗riq paydo qiluvchi ta‘sirotlarni sezadi, pH va elektrolitlar tarkibi o‗zgarganda qo‗zg‗aladi. Qon bosimi barqarorligini saqlashda parasimpatik markazlar bilan bog‗langan aorta ravog‗idagi va karotid koptokchasidagi reseptorlarning ahamiyati juda katta (3-jadval). Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|