G. M. K. Djabbarova, Z. A. Mamatova, U. R. Yusupova, I. I. Karimova, S. O. Mirzakulov oliy nerv faoliyati va
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
8-rasm. Osminogning bosh gangliylari. rivojlangan sezgi a‘zosi ko‗z va hid bilish a‘zolari hisoblanadi. Ular ko‗plab ko‗rgan narsalarini, taktil va kimyoviy ta‘sirotlarni ajratishni o‗rgana oladilar, toshdan uya qura oladilar, ko‗rish xotirasi yaxshi bo‗ladi, xotira va dastlabki shaxsiy tajribalarini qo‗llay oladilar. Shunday qilib, umurtqasizlarda asab tizimining evolyusiyasi neyronlarning butun tana bo‗ylab diffuziyali tarqalishidan boshlanib, keyin ularni tananing ma‘lum bir uchastkalarida tugunlar ko‗rinishida to‗planishigacha borgan. Bunda har bir 26 gangliy tegishli segmentning reflektor markazi bo‗lib xizmat qiladi boshniki esa faqatgina boshning reflektor markazi bo‗lib qolmasdan, balki organizmning ko‗plab vazifalarini, ayniqsa, hayvonlarning xulqi va harakatini boshqaruvchisi ham bo‗lib shakllanadi. Bu esa qaysidir darajada uni umurtqalilarning bosh miyasiga o‗xshatadi. Eng yuqori darajada tuzilgan umurtqasizlarda boshqaruvchi sistemalarning evolyusiyasi davomida xulq-atvorni neyrogormonal boshqarish bosqichini ajratish mumkin. Ularda asosiy gangliylarining orqasida joylashgan maxsus neyrogormonal a‘zo hosil bo‗ladi. Buning natijasida bosh gangliylarining har qanday faollashganida ham hayvonning xulq-atvorini ajralib chiqayotgan gormonlar nazorat qilishni boshlaydi va u anchagina dasturlashgan va oldindan aytib bera olmaydigan bo‗ladi. Neyrogormonlar va asab tizimining qanchalik ta‘sir qilishlarining nisbati taxminan hisoblanganda, umurtqasizlarning xulq-atvorini taxminan 85% i neyrogormonlar nazorat qilishi, umurtqalilarda esa bu ta‘sir 50%ga ham yetmasligi aniqlangan. Umurtqasizlarning asab tizimi kompakt va deyarli hamma xulq dasturiga ega bo‗lganligi sababli standart vazifalar va jamoaviy harakatlarni qilish uchun yetarlicha mukammal apparat hisoblanadi. Biroq, umurtqasizlarda asab tizimining tuzilishida turlararo o‗zgarishlar bo‗lmaydi, va buning oqibatida xulq-atvori individual xususiyatlarga ega bo‗ladi, shuning uchun ham ular nostandart vaziyatlarda chorasiz bo‗lib qoladilar. Xordalilar asab tizimining markaziy qismi trubkasimon tuzilishga ega. Bu uning segmentar strukturalarining o‗zaro uzviy aloqa qilishiga sabab bo‗ladi va murakkab segmentlararo birikmalarni shakllanishiga, bosh miyaning rivojlanishi bilan esa oliy sensor va motor funksiyalarni shakllanishiga imkon beradi. Umurtqalilarning asab tizimida, trubkasimon markaziy asab tizimidan tashqari, gangliy va asablardan tuzilgan periferik asab tizimi ham rivojlanadi. Lekin shartli ravishda bunday bo‗lingan, chunki periferik asab tizimi ko‗proq tanasi asab tizimining markazida joylashgan neyronlarning o‗simtasidan tashkil topgan. Asab trubkasining oldingi yuqori bo‗limi tashqaridan chapga ochiladigan hid 27 bilish a‘zosi bilan birikadi (assimetrik hid bilish chuqurchasi). Bosh qismida pigment dog‗ – toq ko‗z mavjud. Asab trubkasining qalinlashgan joyida uning butun uzunligi bo‗ylab yorug‗likni sezadigan hujayralar joylashgan bo‗lib, ular yorug‗likda farqlarni ajratib oladilar. Paypaslagichlarida sezish a‘zolari, og‗izoldi voronkasining yuqori tomonida ta'm bilish a‘zosi (kichikroq chuqurcha) bor. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|