G. M. K. Djabbarova, Z. A. Mamatova, U. R. Yusupova, I. I. Karimova, S. O. Mirzakulov oliy nerv faoliyati va

Refleksning neyronli tuzilishi.
Turli miqdordagi neyronlar ishtirok etadigan 
har xil reflektor yoylari mavjud (17-rasm). Ikkineyronli refleks paytida reseptorlovchi 

---

45 
neyronlar qo‗zg‗alishni bevosita effektor neyronga o‗tkazadi, u esa, o‗z navbatida, 
effektorga o‗tkazadi. Bu, monosinaptik reflektor yoy hisoblanadi. 
Boshqa holatlarda reflekslar ikkita emas, balki uchta va undan ko‗p neyronlar 
ishtirokida amalga oshiriladi. Bu – polisinaptik reflektor yoy hisoblanadi. 
17-rasm.
Uch neyronli (a) 
va ikki neyronli (b) reflektor 
yoylarning sxemasi. 
1 
- 
mushak 
tolalari; 
2 
- 
harakatlantiruvchi uchlar; 3 - 
paylar; 4 - paylardagi sezuvchan 
uchlar; 5 - afferent, markazga 
intiluvchi, sensor neyron; 6 - 
efferent, markazdan qochuvchi, 
motoneyron; 7 - oldingi ildizcha; 8 
- spinal miya; 9 - ketingi ildizcha; 
10 - orqa 
kanatning 
ko‗tariluvchi 
sezuvchan yo‗li; 11 - tushuvchi 
harakatlantiruvchi yo‗l; 12 - 
oldingi 
shoxning 
harakatlanti-
ruvchi hujayrasi; 13 - oraliq 
neyron. 
Reflektor yoy to‗g‗risida gapirar ekanmiz, shuni nazarda tutish lozimki, har 
qanday reflektor akt ko‗p sonli neyronlar ishtirokida amalga oshiriladi. Ikki yoki uch 
neyronli yoy bor-yo‗g‗i sxemadir. Aslida refleks, tananing u yoki bu sohasida
joylashgan bitta emas, balki ko‗p sonli reseptorlarning qo‗zg‗alishi paytida paydo
bo‗ladi. Har qanday reflektorli akt paytida asab impulslari MAT ga o‗tar ekan, unda 
keng tarqaladi va uning turli bo‗limlariga yetib boradi. Shuning uchun, reflektor 
reaksiyalarning strukturaviy asosini refleks markazga intiluvchi, markaziy
yoki markazdan qochuvchi neyronlardan iborat neyronli zanjirlar tashkil qilishi 
to‗g‗risida gapirish to‗g‗riroq bo‗ladi. Har qanday reflektorli aktda impulslarni 
miyaning turli bo‗limlariga o‗tkazuvchi neyronlar guruhi ishtirok etishi tufayli 
reflektorli reaksiyaga butun organizm jalb qilinadi. Haqiqatan ham, agar sizning 
qo‗lingizga behosdan igna sanchilsa, siz darhol qo‗lingizni tortib olasiz. Bu reflektor 
reaksiyadir, lekin bunda, nafaqat qo‗l mushaklari qisqaradi, balki nafas olish, yurak-

---

46 
qon tomir tizimining faoliyati ham o‗zgaradi. Bir so‗z bilan aytganda, siz 
kutilmaganda ignani sanchilishiga reaksiya qilasiz. Demak, javob reaksiyasida 
amalda butun organizm ishtirok etadi. Reflektor akt – organizmning muvofiqlashgan 
reaksiyasidir.