Gənc təDQİqatçI, 2020, VI cild, №1

Açar sözlər:
 nar, narın əsas xəstəlikləri, aqrotexniki mübarizə üsulu, antraknoz, zitioz 
 
Giriş.
Azərbaycan Respublikası qədim narçılıq ənənələrinə malik olan ölkə kimi, Cənubi Qafqazın 
əsas narçılıq bazasıdır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin kənd təsərrüfatının 
bütün sahələrinə olduğu kimi, bağçılığın inkişafına göstərdiyi diqqət və qayğı nəticəsində narçılıq 
da inkişaf etdirilir. Prezident İlham Əliyev Azərbaycanda narçılığın zəngin tarixi ənənəyə və böyük 
potensiala malik olduğunu nəzərə alaraq, bu sahənin inkişaf etdirilməsi ilə bağlı mühüm tapşırıqlar 
vermişdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin tapşırıqlarına əsasən, son illərdə 
ixrac yönümlü məhsulların istehsalının təşviqi istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər ənənəvi kənd 
təsərrüfatı sahələrinin inkişafında mühüm nəticələrin əldə olunmasına səbəb olub, bölgələrdə əhali-
nin məşğulluğunun artırılmasına və yoxsulluq səviyyəsinin azalmasına zəmin yaratmışdır. Respub-
likamızda müxtəlif müyvə bitkilərinin becərilməsi üçün əlverişli təbii iqlim və ənənələrin mövcud-
luğu bu sahənin yüksək iqtisadi səmərəliliyi və ixrac potensialının olması meyvəçiliyin, həmçinin 
narçılığın inkişaf etdirilməsini zəruri edir.
Ölkədə subtropik meyvəçiliyin gələcək inkişaf perspektivlərini nəzərə alaraq, “Azərbaycan 
Respublikasında 2017-2026-cı illərdə narçılığın inkişafına dair Dövlət Proqramı”layihəs işlənib ha-
zırlanmış və onun həyata keçirilməsi Azərbaycanda narçılıq ənənələrinin qorunaraq inkişaf etdiril-
məsinə, yeni nar bağlarının salınmasına, narın yeni emal məhsullarının yaradılmasına, ölkədə nara 
olan daxili tələbatın ödənilməsinə, xüsusilə narçılıq rayonlarında yaşayan əhalinin həyat şəraitinin 
yaxşılaşdırılmasına, yeni texnologiya və biliklərin tətbiqinə, nar ixracının artırılmasına və narçılıqla 
bağlı digər sahələrin inkişafına təsir göstərməklə, bütövlükdə ölkənin ümumi iqtisadi potensialının 
gücləndirilməsinə mühüm tövhə verəcəkdir. 

---

BİOLOGİYA, TİBB VƏ AQRAR ELMLƏR
 
87 
Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin statistik məlumatlarına əsasən, 2018-ci ildə Respublika üzrə nar 
bağlarının sahəsi nar bağlarının sahəsi 24 min hektara çatmışdır. İllik istehsal həcmi isə 155 min ton 
həddində olmuşdur. 2018-ci ildə istehsal olunan narın 10 min tonu xarici ölkələrə(ABŞ, Avstraliya 
və s.) ixrac olunmuş, 145 min ton isə yerli bazarda satılmışdır.
Hazırda Azərbaycan narçılığının qarşısında duran əsas hədəflər- nar tingləri ilə təminat, yeni 
nar bağlarının salınması, mövcud ənənəvi nar bağlarının intensiv bağçılıqla tədricən əvəzlənməsi, 
yeni məhsuldar və keyfiyyətli sortlar üzrə tingçiliyin inkişaf etdirilməsi, nar bitkisinin xəstəlik və 
zərərvericilərinə qarşı təkmilləşdirilmiş mübarizə üsullarının işlənib hazırlanması, narçılığın region-
lar üzrə ixtisaslaşması, nar istehsalı və emalı sahəsində innovativ texnologiyaların genişləndirilməsi, 
mövcud soyuducu anbar sistemlərinin imkanlarının artırılması, ekoloji təmiz məhsulların istehsalı-
nın stimullaşdırılmasıdır. 
Nar (Punica L.) qışda yarpaqlarını tökən quru subtropik iqlim bitkisidir. Nar (Punica L.) cinsi 
olub, narkimilər və ya narçiçəklilər fəsiləsinə (Punicaceae Horan.) aiddir və 2 növlə təmsil olunur. 
Bunlardan biri Hind okeanının Ərəb dənizində yerləşən Yəmənin Sokotra adasında yayılmış, həmi-
şəyaşıl, heç bir təsərrüfat əhəmiyyətinə malik olmayan, yeyilməyən, quru qutucuq meyvə formalaş-
dıran endem Sokotra narıdır( Punica protopunica Belf.). Digəri isə geniş yayılmış, narın bütün möv-
cud sortlarına başlanğıc vermiş Adi nar növüdür(Punica granatum L.)[1,2]. 
Ümumiyyətlə, nar bitkisinin (Punica L.) təsnifatda mövqeyi aşağıdakı kimidir; 
Regnum-Plantae(Bitkilər aləmi); 
Divisio-Magnoliophyta(Ali çiçəklilər şöbəsi); 
Classis-Magnoliopsida(İkiləpəlilər sinifi); 
Ordo-Myrtales(Mərsinçiçəklilər sırası); 
Familia-Punicaceae(Narkimilər fəsiləsi); 
Genus-Punica(Nar cinsi); 
Species→Punica granatum(Adi nar növü); 
Species→Punica protopunica(Sokotra narı növü). 
Adi narın(Punica granatum L.) təbii coğrafi yayılma arealı Balkan yarımadasından və Qərbi 
Asiyadan başlayaraq, Şərqə doğru, yəni Şimal-Qərbi Hindistana qədər uzanır. Bu nar növü Azər-
baycanda da geniş yayılmışdır. Adi nar növünə (Punica granatum L.) Azərbaycanın əksər rayonla-
rında çay vadilərində, qumlu-çınqıllı yamaclarda rast gəlinsə də, onun qrup halında cəngəlliklərinə 
Tuqay meşələrində təsadüf olunur[3,4]. 
Hazırda narın dünya miqyasında 500-dən artıq sortu məlumdur. Respublikamızda geniş yayıl-
mış və böyük təsərrüfaf əhəmiyyəti kəsb edənlərdən Azərbaycan gülöyşəsi, Çəhrayı gülöyşə, Qır-
mızı qabıq, Nazik qabıq, Bala Mürsəl, Qara Bala Mürsəl, Şirin nar, Şah nar, Şelli mələsi, Zibeydə, 
İridənə, Qaradənə, Ağdənə, VİR №1, Göynar, Alşirin, Şüvəlan narı, Qırmızı şirin, Ağ şirin və s. 
Sortları göstərə bilərik.