Gənc təDQİqatçI, 2020, VI cild, №1

Fasciola hepatica, F. giganti-
ca, Dicrocoelium lanceatum, Cysticercus tenuicollis, C.ovis, Coenurus cerebralis və Echinococcus 
granulosus 
növlərinin insanlara ötürülməsində qoyunlarla bərabər vəhşi məməlilər də mühüm rol 
oynayırlar. 
Abşeron bölgəsində aşkar edilmiş 
Dicrocoelium lanceatum, Cysticercus tenuicollis, C.ovis, 
Coenurus cerebralis və Echinococcus granulosus
növlərinin insana və əhli gövşəyən heyvanlara 
ötürülməsində əhli yırtıcılar da mühüm rol oynayırlar. 
Islam adətlərinə görə donuzçuluq təsərrüfatları Azərbaycanda zəif inkişaf etdirilmişdir. Ancaq 
Azərbaycan çoxmillətli ölkə olduğu üçün bəzi ərazilərdə, o cümlədən də Abşeron bölgəsində bir sı-
ra donuzçuluq təsərrüfatları yaradılmışdır. Bununla əlaqədar Abşeron bölgəsində qoyunlarda aşkar 
edilmiş başlıca helmintoz törədicilərinin növ tərkibi donuzların helmintlərinin növ tərkibi ilə müqa-
yisə edilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, Azərbaycanda ev donuzlarında aşkar edilmiş 
Fasciola he-
patica, F.gigantica, Dicrocoelium lanceatum, Cysticercus ovis və Echinococcus granulosus
növləri-
nin insanlara, əhli gövşəyənlərə, ata, əhli yırtıcılara və ada dovşanına ötürülməsində və dövriyyəsin-
də əhli donuzlar da mühüm rol oynayırlar [1]. 
Tədqiqat zamanı Abşeron bölgəsində qoyunlarda aşkar edilmiş helmintlərdən 
Fasciola hepa-
tica, F. gigantica, Dicrocoelium lanceatum
atın və ada dovşanının,
Echinococcus granulosus
növü 
isə ada dovşanının və insanın helmintləri ilə ümumilik təşkil edir. Qeyd etmək lazımdır ki, ada dov-
şanı Abşeronda qəfəs şəraitində, at isə bağlı tövlə şəraitində saxlanılır və insanların, digər ev hey-
vanlarının yoluxmasında mühüm epizootoloji rol oynamırlar. Onların adı çəkilən helmintoz törədi-
ciləri ilə yoluxması otun və suyun invaziya törədiciləri ilə çirklənməsi yolu ilə ola bilər. 
Beləliklə, aparılan tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, 
Fasciola hepatica, F. giganti-
ca, Dicrocoelium lanceatum, Cysticercus tenuicollis, C.ovis, Coenurus cerebralis
növlərinin inkişaf 
dövriyyəsinin başa çatmasında əhli və vəhşi gövşəyən heyvanlar, o cümlədən də qoyunlar əsas rol 
oynayır. Bu növlərin epizootologiyasında əhli və vəhşi gövşəyən heyvanlarla yanaşı əhli və vəhşi 
donuzlar, at, ada dovşanları da iştirak edirlər [5]. 
Abşeron bölgəsində qoyunlarda aşkar edilmiş başlıca helmintoz törədicilərinin insana və ev 
heyvanlarına ötürülməsində əsas rolu ev və çoban itləri, pişiklər oynayır. Bu işdə bəzən vəhşi itki-
milər (çaqqal, canavar, tülkü) və pişikkimilər də iştirak edirlər. 

---

GƏNC TƏDQİQATÇI, 2020, VI cild, №1 
100 
Qoyunlarda aşkar edilmiş başlıca helmintoz törədicilərindən 
Moniezia expansa, M.benedini, 
Trichocepalus ovis, Chabertia ovina və Haemonchus contortus
növlərinin inkişaf dövriyyəsinin ba-
şa çatmasında əhli gövşəyən heyvanlar, o cümlədən də keçi, iribuynuzlu mal-qara, camış, zebu, də-
və, 
H. contortus
növünün inkişaf dövriyyəsinin başa çatmasında həmiçinin ev donuzu da rol oyna-
yır. 
Protostrongilus
növlərinin və 
Muellerius capillaris
növünün inkişaf dövriyyəsinin inkişafında 
keçilər də iştirak edir. Bu növlərin inkişaf dövriyyəsinin inkişafında və qoyunlar arasında yayılma-
sında bəzən vəhşi dırnaqlı heyvanlar, xüsusilə də gövşəyən heyvanlar da iştirak edirlər. 
Nəticə 
1.
Abşeron bölgəsində qoyunlarda aşkar edilən başlıca helmintoz törədicilərinin digər ev 
heyvanları və insanlar arasında yayılma xarakteri öyrənilmişdir. Abşeron bölgəsində qoyunlarda aş-
kar edilən 18 növ başlıca helminitoz törədicilərindən 7 növü insanın helmintləri ilə, keçilərin hel-
mintləri ilə 18 növ, iribuynuzlu heyvanların helmintləri ilə 12 növ, camışın helmintləri ilə 11 növ, 
zebunun helmintləri ilə 8 növ, dəvənin helmintləri ilə 10 növ, ev donuzunun helmintləri ilə 6 növ, 
ev pişiyinin helmintləri ilə 3 növ, itin helmintləri ilə 4 növ, atın helmintləri ilə 3 növ, ada dovşanı-
nın helmintləri ilə 3 növ ümumilik təşkil edir. 
2.
Abşeron bölgəsində qoyunçuluq təsərrüfatlarında qoyunlarda parazitlik edən başlıca 
helmintoz törədicilərinin vəhşi məməlilərin helmintləri ilə ümumiliyi araşdırılmışdır. Müəyyən edil-
mişdir ki, Abşeron bölgəsində qoyunlarda aşkar edilən başlıca helmintoz törədicilərinin inkişaf döv-
riyyəsinin başa çatmasında və yayılmasında 16 növ vəhşi məməli heyvan bu və ya digər dərəcədə 
iştirak edir. 
3.
Aparılan tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, 
Fasciola hepatica, F. gigantica, 
Dicrocoelium lanceatum, Cysticercus tenuicollis, C.ovis, Coenurus cerebralis
növlərinin inkişaf 
dövriyyəsinin başa çatmasında əhli və vəhşi gövşəyən heyvanlar, o cümlədən də qoyunlar əsas rol 
oynayır. Bu növlərin epizootologiyasında əhli və vəhşi gövşəyən heyvanlarla yanaşı əhli və vəhşi 
donuzlar, at, ada dovşanları da iştirak edirlər.