Gənc təDQİqatçI, 2020, VI cild, №1

 
Material və metodika 
Tədqiqatlar 2015-2019-cu illərədə aparılmışdır. Belə ki, Abşeron bölgəsinin müxtəlif kənd və 
qəsəbələrinin şəxsi qoyunçuluq təsərrüfatlarında sahibkarlardan razılıq alınmaqla tələf olmuş və ya 
kəsilmiş qoyunlar tədqiq edilmiş, kal numunələri toplanaraq koproloji müayinə edilmişdir. Tədqiqat 
işlərinin bir qismi şəxsi fermer təsərrüfatlarında (şəkil 1), laborator müayinələr isə Baytarlıq Elmi 
Tədqiqat İnstitutunun Parazitologiya laboratoriyasında aparılmışdır. 
 
Şəkil 1.
Xızı rayonu Yeni Yaşma qəsəbəsində Muxtarov Sahil Ağaazər oğluna məxsus qoyunçuluq 
təsərrüfatında aparılan müayinələr 

---

BİOLOGİYA, TİBB VƏ AQRAR ELMLƏR
 
97 
Abşeron bölgəsində qoyunlarda aşkar edilən başlıca helmintoz törədicilərinin digər ev hey-
vanları və insanlar arasında yayılma xarakteri öyrənilmişdir, nəticələr cədvəl 1-də verilmişdir. 
Cədvəl 1
Qoyunlarda aşkar edilmiş başlıca helmintoz törədicilərinin insan və digər əhli heyvanlar arasında 
yayılma xarakteri 
Helmintin növü 
Ev heyvanları 
Ke
çi 
Qoyun 
Ir
ibuynuzlu 
he
yva
n
C
amı
ş 
Ze
bu 
Də
və
Ev donuz
u 
Ev pişi
yi
It 
At 
Ada
dovşa
nı 
In
sa
n 
Fasciola hepatica 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
Fasciola gigantica 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
Dicrocoelium lanceatum 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
Paramphistomum cervi 
+ 
+ 
+ 
+ 
Moniezia expansa 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
Moniezia benedini 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
Cysticercus tenuicollis 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
Cysticercus ovis 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
Coenurus cerebralis 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
Echinococcus granulosus 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
Trichocephalus ovis 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
Chabertia ovina 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
Haemonchos contortus 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
Protostrongylus hobmaieri 
+ 
+ 
Protostrongylus kochi 
+ 
+ 
Protostrongylus raillieti 
+ 
+ 
Dictiocaulus filaria 
+ 
+ 
Muellorus capillaris 
+ 
+ 
 
Cədvəldən göründüyü kimi Abşeron bölgəsində qoyunlarda aşkar edilən 18 növ başlıca hel-
minitoz törədicilərindən 7 növü insanın helmintləri ilə ümumilik təşkil edir. Bunlardan trematod 3 
növ, sestod isə 4 növdür. Tədqiqatların aparıldığı ərazilərdən toplanmış başlıca helmintoz törədici-
lərindən keçilərin helmintləri ilə 18 növ (trematod-4, sestod-6, nematode-8), iribuynuzlu heyvanla-
rın helmintləri ilə 12 növ (trematod-4, sestod-5, nematode-3), camışın helmintləri ilə 11 növ (trema-
tod-4, sestod-4, nematod-3), zebunun helmintləri ilə 8 növ (trematod-3, sestod-2, nematod-3), dəvə-
nin helmintləri ilə 10 növ (trematod-2, sestod-6, nematod-2), ev donuzunun helmintləri ilə 6 növ 
(trematod-3, sestod-2, nematod-1), ev pişiyinin helmintləri ilə 3 növ (sestod), itin helmintləri ilə 4 
növ (trematod-1, sestod-3), atın helmintləri ilə 3 növ (trematod), ada dovşanının helmintləri ilə 3 
növ (trematod-2, sestod-1) qoyunların helmintləri ilə ümumilik təşkil edir. 
Göründüyü kimi ev heyvanlarının başlıca helmintoz törədicilərinin saxlanmasında, yayılma-
sında və təbiətdə dövr etməsində qoyunlar da mühüm rol oynayırlar. 
Qeyd edildiyi kimi Abşeron bölgəsində - 28 m dəniz sahillərindən tutmuş orta dağlıq ərazilər-
də (1200-1250 m hündürlüklər arasında) bütün landşaft-ekoloji zonalarda heyvandarlıqla, xüsusilə 
də qoyunçuluqla məşğul olan şəxsi və fermer təsərrüfatları yaradılmışdır. Müxtəlif xarakterli bu 
ərazilərdə landşaftın xarakterinə uyğun müxtəlif növ vəhşi məməli heyvanlar, o cümlədən də vəhşi 
itkimilər, cütdırnaqlılar, dovşankimilər, gəmiricilər və s. yayılmışdır. Son illər beynəlxalq konvensi-

---

GƏNC TƏDQİQATÇI, 2020, VI cild, №1 
98 
yaların tələblərinə uyğun olaraq vəhşi heyvanların, xüsusilə də itkimilərin (çaqqal, canavar, tülkü) 
ovlanmasına qadağa qoyulduğundan onların sayı çox artmışdır. Onlar yayıldıqları biotoplarda müta-
madi olaraq helmint yumurtalarını, xüsusilə də tenidi yumurtalarını yayırlar ki, bu da sonda heyvan-
ların, xüsusilə də qoyunların helmintoz törədiciləri ilə yoluxmasına səbəb olur [2]. 
Abşeron bölgəsində qoyunçuluq təsərrüfatlarında qoyunlarda parazitlik edən başlıca helmin-
toz törədicilərinin vəhşi məməlilərin helmintləri ilə ümumiliyi araşdırılmışdır. Müəyyən edilmişdir 
ki, Abşeron bölgəsində qoyunlarda aşkar edilən başlıca helmintoz törədicilərinin inkişaf dövriyyəsi-
nin başa çatmasında və yayılmasında 16 növ vəhşi məməli heyvan bu və ya digər dərəcədə iştirak 
edir (cədvəl 2 ).