Gənc təDQİqatçI, 2020, VI cild, №1

ФОНЕТИЧЕСКИЕ ИЗМЕНЕНИЯ ПАРАЛЛЕЛЕЙ ДРЕВНЕТЮРКСКИХ СЛОВ В 
СЛОВАРЕ В.В.РАДЛОВА “OПЫТ СЛОВАРЬЯ ТЮРКСКЫХ НАРЕЧИЙ” НА СО-
ВРЕМЕННОМ АЗЕРБАЙДЖАНСКОМ ЯЗЫКЕ (СОГЛАСНЫЕ) 
Вафа Абдуллаева-Набиева 
Институт языкознания имени Насими 
[e-mail] 
Известно, что фонетическая структура языка более изменчива, чем лексическая и грам-
матическая структура. Это естественное явление для языка. В статье рассматриваются фоне-
тические изменения параллелей ряда древних турецких слов с точки зрения истории, смысла 
и структуры. В отличие от гласных, параллелнесть согласных являются наиболее распро-
страненным явлением. Суть этого процесса заключается в том, что только настоящие турец-
кие слова подчиняются этому закону. 
Ключевые слова:
В.В.Радлов, “Oпыт словарья тюркскых наречий” древнетюркские 
слова, параллели, согласные. 
 

---

HUMANİTAR ELMLƏR
 
133 
 
ORTA ƏSR ƏDƏBİ NÜMUNƏLƏRİNDƏ İŞLƏNMİŞ BƏZİ ARXAİK LEKSİK 
VAHİDLƏR HAQQINDA 
 
Ü.E. Hüseynova
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu 
[e-mail] 
Müasir ədəbi dilimizdə arxaizm olaraq qəbul olunan leksik vahidlərin bir qismi dialektlərdə, 
bir qismi isə fərqli anlam və ya şəkillərdə izahlı lüğətlərdə yer alır. Ancaq köhnəlmiş sözlərin böyük 
əksəriyyətinə müxtəlif dövrlərə aid yazılı abidələrin leksikasınnda rast gəlinir. Ədəbi dilimizə 
məxsus bu abidələr tarixi leksikologiya üçün qiymətli mənbə rolu oynayır.Məhz həmin bədii 
nümunələr vasitəsilə arxaik sözlərin qismən də olsa, neçənci əsrdən başlayaraq işləndiyini, zaman 
keçdikcə nə kimi dəyişikliklərə uğradığını və son olaraq hansı dövrdə, əsərdə təsadüf edildiyini 
ortaya çıxarmaq mümkün olur. Bu isə dilin özünəməxsus sözlərini üzə çıxarılmasına, dil tarixini 
ümumi mənzərəsini əks etdirməyə imkan verir.
Açar sözlər:
 ədəbi dil, leksik vahidlər, orta əsrlər, arxaizm, bədii nümunələr
 
 
Azərbaycan ədəbi dilinin leksik tərkibinin tarixi aspektdə öyrənilməsində yazılı abidələrin ro-
lu danılmazdır. Məhz yazılı abidələrimiz vasitəsilə ədəbi dilimizin leksikasının keçdiyi tarixi inkişaf 
yolunu dərindən araşdırmaq, daha dəqiq desək, qədim dövrlərdən zəmanəmizə qədər gələn, müəy-
yən təsirlərlə dəyişikliyə məruz qalan, tarixi şərait və ictimai amillər nəticəsində arxaikləşən sözləri 
qeydə almaq və nəzəri cəhətdən tədqiq etmək mümkün olur.
Bu gün bir çox bədii əsərlərin lüğət tərkibində ortaq leksikaya rast gəldiyimiz kimi, orta əsrlə-
rə məxsus klassik ədəbi nümunələrin dilində də həmin uyğunluğu görmək olur. Lakin o dövrün yazı 
şəklinin mürəkkəbliyi müxtəlif oxunuş variantları yaradır. Bu isə ərəb və fars dillərindən gələn qay-
da-qanunların təsiri nəticəsində özünü büruzə verən istisna hallardır. Həmin dillərin təsirinə və təz-
yiqinə məruz qalmasına baxmayaraq, ana dilimiz öz varlığını qoruyub saxlamış, alınma sözlərin kə-
miyyət çoxluğunun kölgəsində qalmamış, zaman keçdikcə üstələyə bilmişdir. Milli mənşəli sözlər-
dən istifadə ilə yanaşı, yeni düzəltmə sözlər yaranmışdır. Bu baxımdan bir sıra arxaik sözlərə diqqət 
yetirək: