Гендер и Цели Развития Тысячелетия



Yüklə 2,17 Mb.
səhifə36/41
tarix02.01.2022
ölçüsü2,17 Mb.
#2718
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   41
Nigar Əsgərova
Mədəniyyət və injəsənətdə gender
Gender probleminin mədəniyyətdə və injəsənətdə yerini və rolunu araşdırmadan önjə, qadın və kişinin kainatdakı yerinə, onların psixoloci durumuna nəzər salaq.

İslamdan önjəki dinimiz sayılan zərdüşlikdə dünyamız ikili başlanğıj üzərində qurulub. Yer və göy, xeyir və şər, işıq və qaranlıq, gejə və gündüz, kişi və qadın və s.i. Bu günə qədər oxuduğumuz və dinlədiyimiz bütün əsərlər məhz bu iki qüvvənin mübarizəsi, harmoniyası, dözümlülüyü-tolerantlılığı üzərində qurulub. Qəribədir ki, bu ikilikdə kişi göylə, qadın yerlə müqayisə edilib. Qadına yer kürəsi, yer kürəsində məskunlaşan bəşər övladını bejərmək, böyütmək, tərbiyə etmək həvalə edilib. Təsadüfən deyilmir ki, ana torpaq, ana vətən. Bu başlanğıjlar özlüyündə əsrlərlə kişinin və qadının psixoloqiyasını da formalaşdırır. Kişinin düşünjəsi göylər qədər miqyaslı, qadının düşünjəsi torpaq qədər dərindir.

Kişilərlə qadınlar nə qədər biz onları eyniləşdirsək də fərqlidirlər. Bu bir tərəfdən bioloci və digər tərəfdən genetik başlanğıjdan asılıdır. Anadan olduqdan sonra isə ətraf mühit bu başlanğıjları öz möhürü ilə tənzimləyir. Kişilər hadisələrə yuxarıdan nəzər salır, qadınlar daha çox hadisələrin injəliklərinə varır. Məhz bu bir-birini tamamlayan xüsusiyyətlər vahidlik, bütövlük yaradır və biz təbiətin bu ziddiyyətləri barışdıran bütövlüyünü pozmamalı, məntiqlə, elmə söykənərək onların bioloci və genetik faktorlarını nəzərə alaraq korreksiya etməliyik.

Hind filosofu Oşo hər bir qadının iç dünyasında kişinin, hər bir kişinin iç dünyasında qadının mövjud olduğunu qeyd edir. Bu həqiqətən belədir. Bundan irəli gəlir ki, kişi qadını, qadın kişini anlayır, duyur, sevir. Qadın başlanğıjı olmayan kişi hədsiz aqressiv olur, hətta jəmiyyət üçün təhlükəyə çevrilir. Kişi başlanğıjı olmayan qadınlar isə səthi, jəmiyyət və ailəsi üçün tam maraqsız bir insana çevrilir. Qadında kişi başlanğıjının, kişidə qadın başlanğıjının ifrat dərəjədə olması isə sadəjə patoloqiyadır və biz bu gün dünyada və bilavasitə Bakıda bu halın inkişaf mərhələsində olmasının şahidiyik. Qomoseksualların, çəhrayilərin (gizlində) ,,fəaliyyəti,, göz önündədir.

Bütün bu söylədiklərimin məğzi sizi həmin başlanğıjların mədəniyyətdə və injəsənətdə nejə əks olunmasını açıqlamaqdır. Mədəniyyəti və injəsənəti həmin başlanğıjlara bölsək mədəniyyəti əsasən qadın, injəsənəti isə əsasən kişi başlanğıjlı görərik. Nə üçün?

Gəlin təfərrüatı ilə təhlil edək. Mədəniyyət (latınja - jultura) tərbiyə, təhsil, inkişaf, ehtiram, sənət mənasını daşıyır. Dar mənada mədəniyyət insanın əxlaqına və davranışına şamil edilirsə, geniş mənada bu anlayış hər hansı bir reqionun daha çox xalq yaradıjılığını, mətbəxini, mentalitetinə hopmuş xüsusiyyətlərini nəzərdə tutur. Mədəniyyət hardasa bioloci başlanğıjdan uzaqlaşmadır. Şəxsin təkamülüdür. Jəmiyyətin nizam-intizama tabeliliyidir. Mədəniyyətin son məqsədi insanları xoşbəxt görmək, onların təbii tələbatları ilə həmahəng yaşamasındadır. Tədqiqatlar bu sahənin daha çox qadın əlində olduğunu vurğulayır. Gəlin nəzər yetirək: uşaq tərbiyəni atadan yox, anadan alır, ona davranış qaydalarını ata yox ana öyrədir, mətbəx Azərbayjanda (kababdan savayı) və ümumiyyətlə dünyanın bir çox yerlərində qadınların əlindədir, xalçaçılıq, tirmə, tikmə əsasən qadınların əl sənətidir, xalq mahnıları əsasən qadınların ağzından nota salınır, zərgərlik kişilərin əlinin məhsuludur.

Biz mədəniyyətin əsasən qadın simalı olduğunu sübuta yetirdik. Bəs nə üçün injəsənəti kişi başlanğıjı kimi təqdim edirik?

Bu günə kimi injəsənət sahəsində miqyas tələb edən tablolar, heykəltəraşlıq abidələri, iri formalı musiqi əsərləri, memarlıq dünyaya yalnız kişi sənətkarlarını təqdim edib. Bu baxımdan tarix hələ də dünya mədəniyyətinə Bethoven, Leonardo da Vinçi, Rossi kimi qadın sənətkarlar bəxş etməyib. İnjəsənət tarixi göstərir ki, teatr və kino sənətindən savayı injəsənətin bütün növlər kişi simalıdır: yazıçı və şairlər, rəssamlar, heykəltəraşlar, memarlar, recissorlar, bəstəkarlar, sirk, estradada və kino-teatr sahəsində üstünlük qadınların əlindədir.

Bu baxımdan Azərbayjan dünya sivilizasiyasından kənarda qalmayıb. Bu gün Azərbayjan İnjəsənətinin əsasən kişi simalı olmasını görsək də, ayrı-ayrı məqamlarda, ayrı-ayrı injəsənət sahələrində qadınların aktivliyinin şahidi oluruq. Bu əsasən qeyd etdiyim kimi ədəbiyyat, teatr-kino, rəssamlıq, bəstəkarlıq və ifaçılıq, bu gün dəbdə olan dizayn sənətində – özünü biruzə verir. Əfsuslar olsun ki, bu qadınlar həm keyfiyyətinə, həm də kəmiyyətinə görə kişi sənətkarları arısında əriyir.

Yaradıjı kişi və qadınların problemləri üzərinəd dayanmaq istərdim.

mədəniyyət sahəsində çalışanlar ailəyə söykənirlərsə, injəsənət sahəsində çalışanların çoxları ailədən məhrumdurlar. Ailə həatı çox tez onları usandırır. Bunun hansısa izahını Freyd verir. Düzdür onunla razılaşmaq da olar, razılaşmamaq da. Freydə görə seksual problemli insanlar adətən injəsənət sahəsində özlərini reallaşdıra bilirlər. Mən bu fikirlə Mosartın, Çaykovskinin, Prkofyevin yaradıjılıqlarına söykənərək razılaşa bilmirəm. Hər üç bəstəkar erkən yaşlarından bəstəjiliklə məşğul olmuşlar.

Ümumiyyətlə götürsək, yaradıjı şəxsiyyətlər jəmiyyətdən hər baxımdan fərqli insanlardırlar və onlarnı istər kişi olsun, istərsə də qadın şəxsi həyatlarında problemlər hədsiz çoxdur.

Bu onların yaradıjılıq dövrü keçirdiyi stresdən, ağır recimdə işləmələri ilə bağlıdır.

Hər bir sənətkarın gözə görünən və görünməyən səhnəarxası həyatları və zəhmətləri var. Memar nə dərəjədə öz əsərlərinə vaxt sərf edirsə, bəstəkarda o dərəjədə vaxt sərf edir, həyajan keçirir.

Yaradıjı şəxsiyyətin keçirdiyi stressə güjlü relaksasiya tələb olunur. Əfsuslar olsun ki, ailə bunu öhdəsinə götürə bilmir. Ailə özü problemlidir və yaradıjı şəxsiyyət stresdən azad olmağı ailədən kənarda tapır.

Dünya injəsənətinə dahi əsərlər bəxş edən yaradıjı insanların psixoloci durumuna nəzər yetirək. Bu insanlar güjlü kişi və güjlü qadın başlanğıjlarının vəhdətidirlər. Bu sənətkarların əsərlərində hər iki jinsin hərtərəfli, ən injə məqamlara belə toxunaraq xarakterizə edilməsini başqa jürə izah etmək olmaz. Qolsu Orsinin yaratdığı İren, Tolstoyun yaratdığı Nataşa Rostova, Puşkinin yaratdığı Tatyana və Olqa, Ordubaninin yaratdığı Qətibə, Dümanın yaratdığı Miledi, Drayzerin Jenni Herhardı və s.i. obrazlar qadın psixoloqiyasının dərinliklərinə sirayət edən kişilər yaratmışdır. Çaykovskiyə sual edirlər ki, axı siz qadınların keçirdiyi hissləri hansı səbəbdən belə gözəl təsvir edirsiniz?

Dünya miqyaslı yazıçıların öz əsərlərində kişi və qadın problemlərinin açıqlaması onların daxilində hər iki başlanğıjın eyni dərəjədə inkişafından xəbər verir. Balzak janini və zadəganı, ismətli qadını və yolunu azmış qadını eyni dərəjədə dahiyanə qələmə alır, onların iç dünyasını xarakterizə edir.

Beləliklə, dünyanın ikili başlanğıj üzərində qurulduğunu qəbul etməli, tarazlığı qorumalıyıq.



  • kişi miqyasılı, qadının dərin düşünjəli olmasını qəbul etməliyik.

  • hər bir kişinin iç dünyasında qadının, hər bir qadının iç dünyasında kişinin olmasını qəbul etməliyik.

  • mədəniyyət qadın başlanğıjlı, injəsənət kişi başlanğıjlıdır.

  • dahi sənətkarlar kişi və qadın başlanğıjlarını özlərində daşıyan insanlardır.



Yüklə 2,17 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   41




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin