Genetika akadem ik litsey o ‘quvchilari uchun darslik

letal,
yarimletal, shartli letal, steril, neytral, kuchaytiruvchi
mutatsiyalar
mavjud. Irsiy axborotning qanday tuzilish darajasida o‘zgarishiga
qarab:
genom, xromosoma va gen mutatsiyalari tafovut etiladi.
14-§. Genom mutatsiyalari
Genom mutatsiyalari — xromosomalar sonining o ‘zgarishiga
bog‘liq o ‘zgarishlaridir. Ular ikki xil bo‘ladi
(10-jadval).
I. Genomning butunligicha kamayishi (gaploidiya) yoki
ko‘payishi (poliploidiya)
II. Ayrim xromosomalar soni o ‘zgarishlari (aneuploidiya yoki
geteroploidiya).
10-j a d v a l.
Genom mutatsiyalari (xromosoma gaploid to‘plami — genom)
Genom sonining o‘zgarishi
Gaploidiya
Poliploidiya
n
3n,4n,5n,..
Ayrim xromosomalar sonining o‘zgarishi
(aneuploidiya yoki geteroploidiya)
Geterosoma
Monosomiya Trisomiya Monosomiya Trisomiya
45, XX - 21
45, XY - 21
(Polisomiya)
47, XX+21
47, XY+21
47, XY+15
47, XX+15
47, XY+18
47, XX+18
45, XO
(Polisomiya)
47, XXX
47, XXY
47, XYY
I
tipdagi genomning butunligicha o ‘zgarishlaridan poliploidiya
k o ‘proq uchraydi.
Poliploidiya o‘simliklarda ko‘p uchraydi, ularning hosildorligi-
3 -G en etik a

---

---

66
Genetika

ni oshiruvchi omillardan biri hisoblanadi, seleksiyada bu hodisadan
keng foydalaniladi.
Hayvonlarda poliploidiya deyarli uchramaydi, chunki ularning
yashovchanligi susayadi, bunday organizmlar steril bo ‘ladi. Lekin
hayvonlarda ayrim somatik hujayralarda (jigar, mushak, suyak —
tog‘ay hujayralari) poliploidiya kuzatilishi mumkin.
Poliploidiya mexanizmlari:
1. Meyozda gametogenezda xromosomalar ajralishi buzilishi.
2. Somatik hujayralarda mitoz tugallanmay qolishi natijasida
ko‘p xromosomali ko‘p D N K saqlovchi (politeniya, poliploidiya)
va ko‘p yadroli hujayralar hosil bo‘lishi.
3. Poliploidiyani mitozni to ‘xtatuvchi moddalar (kolxitsin)
ta ’sirida sun’iy hosil qilish mumkin.