Genetika akadem ik litsey o ‘quvchilari uchun darslik

(15-rasm),
xromosomalararo mutatsiyalarga
esa — translokatsiya misol bo‘ladi
(16-rasm).
Gen mutatsiyalari (transgenatsiyalar). Hujayrada replikatsiya
va reparatsiya jarayonlari buzilishi natijasida kelib chiqadi. Gen
mutatsiyalari xillari quyidagi jadvalda aks ettirilgan
(12-jadval).
15-r a s m.
Xromosomalar ichida bo‘ladigan o‘zgarishlar.
1—normal gomologik xromosoma, 2—DE-FN-qismining deletsiyasi,
3—C—qismining dublikatsiyasi, 4—BCD-qismining inversiyasi, 5—DF—qis-
mining inversiyasi, 6—DE—qismining inversiyasi.

---

---

68
Genetika

16-r a s m.
Xromosomalararo mutatsiyalar ikkita xromosomaning
yelkalarini qo‘shilishidan hosil bo‘ladi.
Gen mutatsiyalari
Missens
—
kodon
ma’nosi
o‘zgaradigan
mutatsiyalar. Bir
aminokislotaning
ikkinchisi
bilan
almashinuviga
olib keladi
Nonsens —
ma’noli kodon
o‘rniga nonsens
kodon hosil
qiluvchi
mutatsiyalar
Tranzitsiya
A
T <
>
G
C
12-j a d v a l
Transversiya
A
G
i Xi
T
Bir purinning
boshqasi bilan
almashinishi
yoki pirimidinning
pirimidin bilan
almashinishi
C
Purinning
pirimidin
bilan
almashinishi
yoki aksari
D N K m olekulasida m utatsiyalar kelib chiqishni uch x il asosiy
m exanizm lari mavjud:
1. Mutagen birikma azotli asoslarga o‘xshash bo‘lsa u normal
nukleotid o‘rniga joylashib olishi mumkin.
2. Mutagen DNKga joylashmasdan, azotli asosni o ‘zgartirishi
mumkin. Natijada replikatsiya jarayoni buziladi.

---

---

69
17-r a s m.

DNKning mutatsiyaga uchragan qismining reparatsiyalanishi:
A — o‘zgargan qismining aniqlanishi; B — o‘zgargan qismning kesib olib
tashlanishi; C — DNKda to‘g‘ri nukleotidlar ketma-ketligi tiklanishi.
3.
Mutagen bir yoki bir nechta azotli asosning tuzilishini buzib
yuborishi natijasida replikatsiya mumkin bo‘lmay qoladi.
Mutagenlar ta’sirida kelib chiqqan mutatsiyalarni hujayrada
tuzatish mexanizmlari mavjud bo‘lib, bu jarayonni reparatsiya deb
ataladi.
Reparatsiya uch bosqichda amalga oshiriladi: