Geo graf iya

flu g e r
deb ataladigan asbob bilan 
to ‘g ‘ri aniqlanadi (81-betdagi 57-rasm). Fluger strelkasi doim shamol 
kelayotgan tom onga qarab turadi. Strelkadan p astroqqa ufqning 8 
tomoni (4 ta asosiy tomon va 4 ta oraliq tomon, bular qaysi tomonlar?) 
k o ‘rsatkichi q o ‘yiladi. Strelka va k o ‘rsatkichlarga qarab, shamol kela­
yotgan tom on aniqlanadi.
Shamolning kuchi fluger strelkasidan yuqoriroqqa o ‘rnatilgan metall 
plastinka yordam ida aniqlanadi (81-betdagi 56-rasmga qarang). Shamol 
qancha kuchli b o ‘lsa, plastinka shuncha baland k o ‘tariladi. Shamolning 
tezligi 
anem om etr
yordam ida o ‘lchanadi va 1 sekundda necha m etr 
esishi bilan belgilanadi.
S ham ol k u c h id a n foydalanish. Odamlar ju d a qadim zam onlardan 
buyon sham ol kuchidan dengizlarda yelk an li kem alarda suzishda, 
shamol tegirm onlarida foydalanib kelishgan. Hozir ham yelkanli qa- 
yiqlar mavjud. Lekin hozirgi vaqtda shamol k o ‘p esadigan o ‘lkalarda 
shamol elektr stansiyalari qurilib, elektr energiyasi olinadi.
Lekin ayrim shamol k o ‘p esadigan joylarda, ayniqsa, qurg‘oqchil, 
o ‘simlik kam o ‘lkalarda shamol qumni uchirib, ekin dalalarini qum 
bosishiga sabab b o ‘ladi. B a’zi joylarda tuproqni uchirib ketib, qishloq
edurtm_uz

---

x o ‘jaligiga zarar yetkazadi. Ekinzor dalalam i shamol dan saqlash uchun 
odamlar dala ihota daraxtzorlarini bunyod etishadi. M am lakatim izda 
ham obod yerlarni qum bosm asligi, to ‘zim a qumlarni m ustahkam lash 
uchun saksovul, y u lg ‘un ekib, dala ih o ta daraxtzorlari, butazorlar 
bunyod etilgan.
H avo m a s sa la ri n im a ? Troposfera havosining harorati, namligi, 
shamollari va boshqa xususiyatlariga k o ‘ra bir-birlaridan farq qiladigan 
katta qismlari 
havo m assalari
deyiladi. U lar ju d a katta hudud ustida 
vujudga keladi.
Yer yuzining turli joylarida bir-biridan farq qiluvchi havo m assalari 
tarkib topadi. M asalan, sovuq m intaqalarda Shim oliy yarim sharda 
arktika, m o ‘tadil m intaqada m o ‘tadil, tropik o ‘lkalarda tropik, ekvator 
a tro fid a ek v ato rial havo m assalari h o sil b o ‘ladi. H avo m assalari 
o k e a n la r v a q u ru q lik u s tid a p a y d o b o ‘lis h ig a q arab