Geo graf iya

Biosferaning tuzilishi.
Q uruqlikda organizmlarning tarqalishi y o ru g ‘lik, nam lik va issiq- 
likning taqsim lanishiga, y a ’ni iqlim ga b o g ‘liq. Sernam ekvatorial 
o ‘rm onlar o ‘simlik va hayvonot dunyosiga ju d a boy. Daraxtlar doimo 
k o ‘m -ko‘k, biri gullayotgan b o ‘lsa, boshqasida mevasi pishadi. Negaki, 
u yerlarda iqlim yil b o ‘yi issiq, y o g ‘in k o ‘p y o g ‘adi.
Iqlim issiq b o ‘lsa-yu nam yetishm asa, bunday hududlar o ‘simliklar 
va hayvonot olam iga boy b o ‘lmaydi. Bunga cho‘llar m isol b o ‘ladi. U 
yerlarda namni kam b u g ‘latadigan m ayda bargli yoki tukli, tikanakli, 
ildizlari uzun o ‘sim liklar o ‘sadi (C h o ‘lda o ‘sadigan qanday o ‘sim- 
liklarni bilasiz?). C ho‘llarda k o ‘p hayvonlar uzoq vaqt suvsiz yashay 
oladi. C h o ‘llar faqat issiq jo y la rd a emas, sovuq jo y la rd a ham bor. 
A ntarktidada o ‘simlik o ‘smaydigan, hayvonlar yasham aydigan joylar 
anchagina. Bunday jo y lar 
qor va m uzlik c h o ‘llari
deyiladi.
In so n v a b io sfera. Hozirgi odamlarning ajdodlari taxm inan 2 mln 
yil ilgari paydo b o ‘lgan. Ibtidoiy odamlar dastlabki davrlarda tabiatga 
m o slash ish g a h arak at qilishgan. G ‘o rlard a yashashgan. O vchilik, 
shuningdek, m eva va ild izlarn i y ig ‘ish b ilan sh u g ‘ullanishgan. U 
vaqtda kishilar biosferaga ta ’sir k o ‘rsata olmaganlar. Lekin odamlar 
olovdan foydalanishni o ‘rganib, chorvachilik va dehqonchilik bilan 
shug‘ullana boshlagach, keyinchalik zavod-fabrikalar qurganlaridan 
so‘ng biosferaga ju d a katta ta ’sir k o ‘rsata boshladi.
BIO
SF
E
R
A.
IN
SO
N
VA
T
A
B
IA
T

---

BIO
SF
E
R
A.
IN
SO
N
VA
T
A
B
IA
T
O dam lar k o ‘p h a y v o n la rn i q o ‘lg a o ‘rgatgan. U larn in g yangi, 
serm ahsul zotlarini yaratdi, lekin inson ta ’sirida ayrim hayvon turlari 
y o ‘qoldi, ayrimlari kam ayib bormoqda. Inson ta ’sirida iqlim ham asta 
o ‘zgarib borayapti. O dam tab iiy sharoit noqulay y erlard a tabiatni 
o ‘zgartirib, o ‘ziga qulay sharoitni ham yaratadi. M am lakatim izning 
k o ‘p joylari cho‘llardan iborat. Ota-bobolarim iz qadim zam onlardanoq 
ariqlar qazib, to ‘g ‘on qurib, daryolardan suv chiqarishni o ‘rganishgan. 
A jo y ib b o g ‘lar, e k in z o rla r b u n y o d e tish g a n . In so n to m o n id a n
o ‘zgartirilgan, obod qilingan bunday joylar 
vohalar
deb ataladi.
edurtm_uz
Tayanch so‘z va tu sh u n ch alar
O rganizm lar 
O ‘txo‘r hayvonlar
O rganik m odda 
G o‘shtxo‘r hayvonlar
N oorganik m odda 
Biosfera
C ho‘l 
V ohalar
1. Biosfera qanday qobiq? Uning qalinligi qancha?
2. Yerda hayot belgilari qachon paydo bo‘lgan?
3. Inson paydo bo‘lganidan keyin tabiatga qanday ta ’sir 
ko‘rsatgan?
4. Biosferaning qaysi qismida organizmlar eng zich tar- 
qalgan?
5. Vohalar deb qanday joylarga aytiladi? O ‘qituvchingiz 
yordamida O ‘zbekistondagi vohalarni tabiiy xaritadan 
ko‘rsating va nomlarini daftaringizga yozib qo‘ying.