Geologiyasi

11.1. NEFT UYUMLARINI ISHLATISH SISTEMALARINING 
RIVOJLANISH BOSQICHLARI TO’G’RISIDA QISQACHA 
MA’LUMOT 
1940-yilga qadar neft uyumlarini ishlatishning asosiy texnologiyasi uyumni
tabiiy rejimda ishlatishdan iborat bo’lgan. 1941 yilga kelib neft konlarini ishlatish
paytida qatlamdagi bosimni muqim saqlab turish metodi asosida neft chiqarib olish
texnologiyasida sodir bo’ladigan sifat o’zgarishlari nazariyasi yaratildi. 1946 yildan
qatlamdagi bosimni bir me’yorda saqlash uchun uyum chegarasi ortida, qatlamning
suvli qismida joylashgan haydash quduqlaridan qatlamga suv haydash boshlandi.
Suv bostirish sistemasini loyihalashtirishning rivojlanishida quyidagi asosiy
davrlar farqlanadi:
I-davr 1946-52 yillarni o’z ichiga oladi. Bu davrda ilk bor suv qatlam ichiga
bosim ostida haydaldi. Bu usul Tuymazin, Bavlin va b. neft konlarida sinovdan o’tdi
va o’sha davrda neft qazib olishni yiliga 3,6 mln. t. ga ko’paytirish imkonini berdi.
II-davr 1953-60 yillarni o’z ichiga oladi. Bu davrda kon chegarasi tashqarisiga
suv haydash usulidan o’lchami nisbatan katta bo’lmagan konlarda foydalanildi.
Romashkin neft koni ochilganidan so’ng maxsus yangi texnologik jarayonni
loyihalashtirish zaruriyati tug’ildi. Bunga ko’ra 23 ta maydonda D
1
gorizont
chegarasi ichiga suv haydash yo’li bilan uyum «kesildi». 1954 yilda Romashkin
konida uyumning faqat neftli qismiga suv haydash boshlandi. Neft uyumini haydash
quduqlari bilan kesib o’tib, chegara ichiga suv haydash neftlilik maydoni katta
bo’lgan uyumlarda keng miqyosda qo’llanila boshlandi.
Qayd etilgan hamma tadbirlarni joriy etish natijasida neft qazib olishning yillik
o’rtacha o’sishi 11 mln. t ga etdi.

---

---

275
III


davr 1961 yildan boshlandi. Bunda o’lchami o’rtacha va nisbatan kichik
bo’lgan, o’tkazuvchanligi past, tarkibi har xil va chegara orti zonasi bilan yaxshi
bog’lanmagan qatlamlardagi neft uyumlarining chegarasi ichiga suv haydaldi.
Shunday qilib, neft uyumlarini ishlatishni jadallashtirish maqsadida chegara
ichra suv bostirish qo’shimcha ravishda chegara tashqarisiga suv haydashni talab
etmaydigan mustaqil sistemaga aylandi (Uzen, Pravdin, Samotlor va b. neft
konlarida). Bu davrda ilgari chegara ortiga suv bostirish yo’li bilan ishga tushirilgan
ko’pgina konlarda ishlatish samaradorligini oshirish uchun chegara ichiga suv
haydash boshlandi (Muxanov, Magion va b. neft konlarida).
Keyingi yillarda bir qator rayonlarda geologik tuzilishi yaxshi o’rganilmagan,
neft qovushqoqligi yuqori bo’lgan uyumlarning ishga tushirilishi sababli suv
bostirishning yangi sistemasi

maydoniy va tanlanma suv bostirish amalga oshirildi.
Bunda ishlatish quduqlari uch qator qilib joylashtirildi. Ishlatish sistemasini
jadallashtirish uchun boshqa tadbirlar ham qo’llanila boshlandi. CHunonchi, uyumni
kesuvchi quduq qatorlari oralig’idagi masofani hamda haydash quduqlari qatorlari
oralig’idagi masofani va ishlatish quduqlarining birinchi qatori oralig’idagi masofani
qisqartirish uyumni suv bostirish orqali to’liq qamrab olish imkonini berdi (Osin
konida 2000 m dan 1000-1300 m gacha va hattoki 600 m gacha), haydash quduqlari
va suyuqlik chiqarib olish zonasi oralig’idagi bosimning farqini 5,0-6,0 dan 14,0-
17,5 MPa ga oshirish mumkin bo’ldi.