Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

Q
= /
(H)
o ‘z holatini har yili 
o'zgartirib turadi. Yordamchi sarflar jadvaliga gorizontal yo‘nalishda 
har 1 sm .dan va vertikal ustunda esa har 10 sm .dan suv sathlari 
qiymatlari tushiriladi. O 'rtacha kunlik suv sarflari yordamchi sarflar 
jadvalidan o 'rta ch a kunlik suv sathlari bo'yicha topiladi.
O 'rta c h a kunlik suv sarflarining vaqt b o 'y ich a o'zgarishini 
ifodalaydigan grafik — gidrograf deb ataladi. G id ro g raf turli 
gidrologik hisoblarda keng qoilaniladi. M a’lum vaqt t oralig'idagi 
oqim hajmi W quyidagicha ifodalanadi:
W = jQ d t,
yoki 
W
= 
N Q 0.r
(3.67)
0
bu yerda 
Qn.r —
m a’lum davrning o 'rtach a suv sarfi; 
N —
davrdagi 
soniyalar soni.
D em ak, m a ’lum davr oralig'idagi oqim hajm i 
JVr,
m asalan 
m art oyi uchun o 'rta c h a oylik suv sarfini oydagi soniyalar soniga 
ko'paytirganiga teng bo'ladi. T axm in qilamiz, m artning o 'rta ch a 
o y lik suv sarfi 5 ,2 m 3/ s b o 'ls a , shu o y n in g o q im h ajm i: 
W = 5 ,
2.31.86400=1 l,15.106m3.
Bu yerda: 31—m art oyidagi k unlar soni, 86400—b ir kundagi 
soniyalar soni.
Oqim hajmlari bo'yicha m a’lum otlar asosida oqim hajm ining 
y ig'indi egri ch izig 'in i tuzish m um kin . B unday egri chiziq 
yordam ida h ar qanday davr oralig'i va yil u ch u n oqim hajm i 
aniqlanadi.
Suv sarflari egri chiziqlarini ekstrapolyatsiyalash. 
Sarflar 
egri chizig'ini o 'lch a n g an suv sathlaridan tashqari yuqoriga va 
pastga davom ettirish suv sarflari 
egri chizig'ini ekstrapolyatsiyalash
deb ataladi. Ekstrapolyatsiya suv sathlari o 'zgarishining barcha 
am plitudasi uchun suv oqim ini hisoblashda zarurdir. Suv sarflari 
odatda barcha suv sathlarida o'lchanm aydi. Suv toshqini va to 'lin
suv davrida texnika sabablari bilan yoki suv toshqinining qisqa 
m uddatda sodir b o 'lish i natijasida suv sarfi o 'lch a n m a y qolishi 
m um kin.
Agar sarflar egri chizig'i suv sathlari o'zgarishi am plitudasi- 
ning 80%ni o 'z ichiga olgan bo'lsa, unda bunday sarf egri chizig'i
108
♦

---

ishonchli hisoblanadi. O 'lchangan suv sarflari bilan asoslanm agan 
qolgan 20% suv sathlari am plitudasi ekstrapolyatsiya qilinishi 
kerak.
G idrom etriya am aliyotida sarf egri ch izig'i k o 'p ro q yuqoriga 
ekstrapolyatsiya qilinadi. Shu bilan birga sarflar egri chizig'in i 
pastga ekstrapolyatsiya qilinishi ham hech qanday qiyinchilik 
tug'dirm aydi.
Sarflar egri chizig'ini ekstrapolyatsiyalashning ko'pgina usullari 
ishlab chiqilgan. U lard an eng asosiylarini e ’tiboringizga havola 
qilam iz.